ΑΝΑΦΟΡΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

 

ΑΤΤΙΚΟΚΛΙΤΑ ΔΕΥΤΕΡΟΚΛΙΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ

 

Α. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

— Ἔστι κατὰ τὴν ὁδὸν τὴν ἐς Ἀθήνας ἐκ Φαληροῦ νεὼς Ἥρας.
— Ὁ δῆμος ὑπόχρεως τῶν πλουσίων ἦν.

Οι υπογραμμισμένοι τύποι ανήκουν σε μια ιδιαίτερη κατηγορία δευτερόκλιτων ονομάτων, που έχουν καταλήξεις -ως -ων αντί -ος-. Τα ονόματα αυτά, ουσιαστικά και επίθετα, συνηθίζονται κυρίως στην αττική διάλεκτο και γι’ αυτό ονομάζονται αττικόκλιτα. Κλίνονται σύμφωνα με τους ακόλουθους πίνακες (βλ. και § 101-102 και § 166-167 της Γ.ΑΕ.)

Ι. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

Ενικός αριθμός
	(θ. νεω-)		(θ. Μενελεω-)	(θ. ἁλω-)		(θ. ἀνώγεω-)
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ	νεὼς νεὼ νεῲ νεὼν νεὼς	Μενέλεως Μενέλεω Μενέλεῳ Μενέλεων Μενέλεω	ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ	ἅλως (=αλώνι) ἅλω ἅλῳ ἅλω(ν) ἅλως	τὸ τοῦ τῷ τὸ ὦ	ἀνώγεων ἀνώγεω ἀνώγεῳ ἀνώγεων ἀνώγεων

Πληθυντικός αριθμός
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ	νεῲ νεῲν νεῲς νεῲς νεῲ	— — — —	αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ	ἅλῳ ἅλων ἅλῳς ἅλως ἅλῳ	τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ	ἀνώγεω ἀνώγεων ἀνώγεῳς ἀνώγεω ἀνώγεω

II. ΕΠΙΘΕΤΑ

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

(θ.ἱλεω-)

Ον.

ὁ

ἡ

ἵλεως

τὸ

ἵλεων

οἱ

αἱ

ἵλεω

τὰ

ἵλεα

Γεν.

τοῦ

τῆς

ἵλεως

τοῦ

ἵλεω

τῶν

ἵλεων

τῶν

ἵλεων

Δοτ.

τῷ

τῇ

ἵλεῳ

τῷ

ἵλεῳ

τοῖς

ταῖς

ἵλεῳς

τοῖς

ἵλεῳς

Αιτ.

τὸν

τὴν

ἵλεων

τὸ

ἵλεων

τοὺς

τὰς

ἵλεως

τὰ

ἵλεα

Κλητ.

ὦ

ἵλεως

ὦ

ἵλεων

ὦ

ἵλεῳ

ὦ

ἵλεα

 

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

• Τα αττικόκλιτα ουσιαστικά          

α) έχουν ω στις καταλήξεις όλων των πτώσεων. Υπάρχει ι υπογεγραμμένο όπου η αντίστοιχη κατάληξη των απλών δευτεροκλίτων ουσιαστικών έχει ι (τῷ νεῲ [τῷ ναῷ], οἱ νεῲ [οἱ ναοί])·
β) έχουν την κλητική όμοια με την ονομαστική·
γ) τονίζονται σε όλες τις πτώσεις όπου και όπως η ονομαστική ενικού (ὁ νεώς, τοῦ νεὼ - ὁ Μενέλεως, τοῦ Μενέλεω - ὁ ταῶς, του ταῶ)·
δ) σε μερικές περιπτώσεις σχηματίζουν την αιτιατική ενικού χωρίς το τελικό ν (τον Ἄθω, τὴν ἅλω, τὴν ἕω, τὴν Κῶ, τὸν Μίνω).

• Τα αττικόκλιτα επίθετα

α) είναι δικατάληκτα (ὁ, ἡ ὑπόχρεως, τὸ ὑπόχρεων - ὁ, ἡ ἔμπλεως, τὸ ἔμπλεων)· τρικατάληκτο είναι μόνο το επίθετο πλέως - πλέα – πλέων·
β) στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού του ουδετέρου έχουν κατάληξη -α, όπως τα ουδέτερα των κοινών δευτεροκλίτων επιθέτων (τὰ ἔμπλεα / τὰ δίκαια).

 

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

  Να αναγνωρίσετε τους τύπους των αττικόκλιτων ουσιαστικών και επιθέτων στις παρακάτω προτάσεις:

α) Ἔστιν Ἀντίοχος τῶν παίδων τῶν Ἡρακλέους, γενόμενος ἐκ Μήδας Ἡρακλεῖ τῆς Φύλαντος, καὶ τρίτος Αἴας ὁ Τελαμῶνος, ἐκ δὲ Ἀθηναίων Λεώς.
β) Ἅμα τῇ ἕῳ (= αυγή) οἱ Βοιωτοί παρῆσαν.
γ) Σκότους ἀνάπλεως (= γεμάτα) ἔχει τοὺς ὀφθαλμούς.
δ) Κοινῇ τὰ σώματα διδόντες ἰδίᾳ τὸν ἀγήρων ἔπαινον ἐλάμβανον καὶ τὸν τάφον ἐπισημότατον.
ε) Πολλῶν γὰρ ὑμῖν ἄξιος Τρυγαῖος Ἁθμονεὺς ἐγώ, δεινῶν ἀπαλλάξας πόνων τὸν δημότην καὶ τὸν γεωργικὸν λεών, Ὑπέρβολόν τε παύσας.
στ) Πρὸ τοῦ νεὼ τὸν μὲν Ἀπόλλωνα Λεωχάρης, ὃν δὲ καλοῦσιν Ἀλεξίκακον Κάλαμις ἐποίησε.

 

  Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με τον σωστό τύπο του αττικόκλιτου επιθέτου ή ουσιαστικού που δίνεται σε παρένθεση:

α) Τότε στρατεύουσιν ἐς Ἄφιδναν οἱ ................. παῖδες. (Τυνδάρεως)
β) Οἱ θεοί, οἷς ἄν ὦσιν …………… , σημαίνουσι. (ἵλεως)
γ) Οἱ Πελοποννήσιοι ἀναγαγόμενοι (= απέπλευσαν) ἅμα ………… ἔπλεον, ἐπὶ τεσσάρων ταξάμενοι τὰς ναῦς. (ἕως)
δ) Τὴν γοῦν Ἀττικὴν ἐκ τοῦ ἐπὶ πλεῖστον διὰ τὸ ……………… ἀστασίαστον οὖσαν ἄνθρωποι ᾤκουν οἱ αὐτοὶ αἰεί. (λεπτόγεως = άγονος)
ε) Πρὸς τὸν πόλεμον μάλιστα βλέπομεν Λυκοῦργόν τε καὶ ………….. τίθεσθαι τὰ νόμιμα (= νομοθετούν). (Μίνως)
στ) Τῶν Συρακοσίων ἐσβάντων ἐς τὰς ναῦς καὶ παραπλεόντων ἀπὸ …………… ἐς τὴν Μεσσήνην, οἱ Ἀθηναῖοι ἑτέραν ναῦν ἀπολλύουσιν (= χάνουν). (κάλως = σκοινί, παλαμάρι)