ΣΤΕΛΛΑ ΣΕΡΕΜΕΤΑΚΗ: Αναφορά Άλγεβρα (Β Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή / ΚΑΤΑ...

ΣΤΕΛΛΑ ΣΕΡΕΜΕΤΑΚΗ: Αναφορά Άλγεβρα (Β Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή / ΚΑΤΑ...:   Η γραφική παράσταση της συνάρτησης ƒ , με:   ƒ(x) = φ(x) + c, όπου c > 0 , ...

Αναφορά Άλγεβρα (Β Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή / ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΗ - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ ΚΑΜΠΥΛΗΣ

 

Η γραφική παράσταση της συνάρτησης ƒ , με:
	ƒ(x) = φ(x) + c, όπου c > 0 ,
προκύπτει από μια κατακόρυφη μετατόπιση της γραφικής παράστασης της φ κατά c μονάδες προς τα πάνω   Η γραφική παράσταση της συνάρτησης ƒ , με:   ƒ(x) = φ(x) - c, όπου c>0 ,   προκύπτει από μια κατακόρυφη μετατόπιση της γραφικής παράστασης της φ κατά c μονάδες προς τα κάτω   Η γραφική παράσταση της συνάρτησης ƒ , με:   ƒ(x) = φ(x - c), όπου c>0,   προκύπτει από μια οριζόντια μετατόπιση της γραφικής παράστασης της φ κατά c μονάδες προς τα δεξιά   Η γραφική παράσταση της συνάρτησης ƒ , με:   ƒ(x) = φ(x + c), όπου c>0,   προκύπτει από μια οριζόντια μετατόπιση της γραφικής παράστασης της φ κατά c μονάδες προς τα αριστερά

ΣΤΕΛΛΑ ΣΕΡΕΜΕΤΑΚΗ: Αναφορά Άλγεβρα (Β Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή

ΣΤΕΛΛΑ ΣΕΡΕΜΕΤΑΚΗ: Αναφορά Άλγεβρα (Β Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή:   ΕΦΑΡΜΟΓΗ Στο παρακάτω σχήμα δίνονται ορισμένα τμήματα της γραφικής παράστασης μιας άρτιας συνάρτησης ƒ που έχει πεδίο ορισμού το δ...

Αναφορά Άλγεβρα (Β Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή

 

ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Στο παρακάτω σχήμα δίνονται ορισμένα τμήματα της γραφικής παράστασης μιας άρτιας συνάρτησης ƒ που έχει πεδίο ορισμού το διάστημα [-6,6].

Να χαραχθούν και τα υπόλοιπα τμήματα της γραφικής παράστασης της συνάρτησης ƒ και με τη βοήθεια αυτής:

α) Να βρεθούν τα διαστήματα στα οποία η συνάρτηση ƒ:

i) είναι γνησίως αύξουσα,

ii) είναι γνησίως φθίνουσα

iii) είναι σταθερή.

β) Να βρεθεί η μέγιστη και η ελάχιστη τιμή της ƒ, καθώς επίσης οι θέσεις των ακροτάτων αυτών.Επειδή η συνάρτηση ƒ είναι άρτια, η γραφική της παράσταση θα έχει άξονα συμμετρίας τον άξονα y'y. Επομένως, αν πάρουμε τα συμμετρικά ως προς τον άξονα y'y των δοθέντων τμημάτων της γραφικής παράστασης της ƒ, θα έχουμε ολόκληρη τη γραφική παράσταση της ƒ, που είναι η πολυγωνική γραμμή Α΄Β΄ΓΌΓΒΑ

 

Από την παραπάνω γραφική παράσταση προκύπτει ότι:

α) Η συνάρτηση ƒ:

i) είναι γνησίως αύξουσα σε καθένα από τα διαστήματα [0,2] και [5,6],

ii) είναι γνησίως φθίνουσα σε καθένα από τα διαστήματα [-2,0] και [-6,-5], τα οποία είναι συμμετρικά ως προς το Ο των διαστημάτων [0,2] και [5,6] αντιστοίχως στα οποία η ƒ είναι γνησίως αύξουσα.

iii) είναι σταθερή σε καθένα από τα διαστήματα [-5,-2] και [2,5] τα οποία είναι συμμετρικά μεταξύ τους ως προς το Ο.

β) Η μέγιστη τιμή της ƒ είναι ίση με 4 και παρουσιάζεται όταν το x πάρει τις τιμές -6 και 6. Δηλαδή ισχύει:

max ƒ(x) = ƒ(-6) = ƒ(6) = 4

Η ελάχιστη τιμή της ƒ είναι ίση με 0 και παρουσιάζεται όταν το x πάρει την τιμή 0. Δηλαδή ισχύει:

min ƒ(x) = ƒ(0) = 0.

ΑΝΑΦΟΡΑ ΑΛΓΕΒΡΑ Β' ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1^ο : Συστήματα

1.1 Γραμμικά Συστήματα

1.2 Μη Γραμμικά Συστήματα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2^ο : Ιδιότητες Συναρτήσεων

2.1 Μονοτονία-Ακρότατα-Συμμετρίες Συνάρτησης

2.2 Κατακόρυφη-Οριζόντια Μετατόπιση Καμπύλης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3^ο : Τριγωνομετρία

3.1 Τριγωνομετρικοί Αριθμοί Γωνίας

3.2 Βασικές Τριγωνομετρικές Ταυτότητες

3.3 Αναγωγή στο 1^O Τεταρτημόριο

3.4 Οι Τριγωνομετρικές Συναρτήσεις

3.5 Βασικές Τριγωνομετρικές Εξισώσεις

3.6 Τριγωνομετρικοί Αριθμοί Αθροίσματος Γωνιών

3.7 Τριγωνομετρικοί Αριθμοί της Γωνίας 2α

3.8 Μετασχηματισμοί Τριγωνομετρικών Παραστάσεων

3.9 Η Συνάρτηση f(x)=αημx+βσυνx

3.10 Επίλυση Τριγώνου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4^ο : Πολυώνυμα-Πολυωνυμικές Εξισώσεις

4.1 Πολυώνυμα

4.2 Διαίρεση Πολυωνύμων

4.3 Πολυωνυμικές Εξισώσεις και Ανισώσεις

4.4 Εξισώσεις και Ανισώσεις που ανάγονται σε Πολυωνυμικές


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5^ο : Εκθετική και Λογαριθμική Συνάρτηση

5.1 Εκθετική συνάρτηση

5.2 Λογάριθμοι

5.3 Λογαριθμική συνάρτηση

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ

ΥΠΟΔΕΙΞΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ

ΑΝΑΦΟΡΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

 

ΑΤΤΙΚΟΚΛΙΤΑ ΔΕΥΤΕΡΟΚΛΙΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ

 

Α. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

— Ἔστι κατὰ τὴν ὁδὸν τὴν ἐς Ἀθήνας ἐκ Φαληροῦ νεὼς Ἥρας.
— Ὁ δῆμος ὑπόχρεως τῶν πλουσίων ἦν.

Οι υπογραμμισμένοι τύποι ανήκουν σε μια ιδιαίτερη κατηγορία δευτερόκλιτων ονομάτων, που έχουν καταλήξεις -ως -ων αντί -ος-. Τα ονόματα αυτά, ουσιαστικά και επίθετα, συνηθίζονται κυρίως στην αττική διάλεκτο και γι’ αυτό ονομάζονται αττικόκλιτα. Κλίνονται σύμφωνα με τους ακόλουθους πίνακες (βλ. και § 101-102 και § 166-167 της Γ.ΑΕ.)

Ι. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

Ενικός αριθμός
	(θ. νεω-)		(θ. Μενελεω-)	(θ. ἁλω-)		(θ. ἀνώγεω-)
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ	νεὼς νεὼ νεῲ νεὼν νεὼς	Μενέλεως Μενέλεω Μενέλεῳ Μενέλεων Μενέλεω	ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ	ἅλως (=αλώνι) ἅλω ἅλῳ ἅλω(ν) ἅλως	τὸ τοῦ τῷ τὸ ὦ	ἀνώγεων ἀνώγεω ἀνώγεῳ ἀνώγεων ἀνώγεων

Πληθυντικός αριθμός
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ	νεῲ νεῲν νεῲς νεῲς νεῲ	— — — —	αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ	ἅλῳ ἅλων ἅλῳς ἅλως ἅλῳ	τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ	ἀνώγεω ἀνώγεων ἀνώγεῳς ἀνώγεω ἀνώγεω

II. ΕΠΙΘΕΤΑ

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

(θ.ἱλεω-)

Ον.

ὁ

ἡ

ἵλεως

τὸ

ἵλεων

οἱ

αἱ

ἵλεω

τὰ

ἵλεα

Γεν.

τοῦ

τῆς

ἵλεως

τοῦ

ἵλεω

τῶν

ἵλεων

τῶν

ἵλεων

Δοτ.

τῷ

τῇ

ἵλεῳ

τῷ

ἵλεῳ

τοῖς

ταῖς

ἵλεῳς

τοῖς

ἵλεῳς

Αιτ.

τὸν

τὴν

ἵλεων

τὸ

ἵλεων

τοὺς

τὰς

ἵλεως

τὰ

ἵλεα

Κλητ.

ὦ

ἵλεως

ὦ

ἵλεων

ὦ

ἵλεῳ

ὦ

ἵλεα

 

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

• Τα αττικόκλιτα ουσιαστικά          

α) έχουν ω στις καταλήξεις όλων των πτώσεων. Υπάρχει ι υπογεγραμμένο όπου η αντίστοιχη κατάληξη των απλών δευτεροκλίτων ουσιαστικών έχει ι (τῷ νεῲ [τῷ ναῷ], οἱ νεῲ [οἱ ναοί])·
β) έχουν την κλητική όμοια με την ονομαστική·
γ) τονίζονται σε όλες τις πτώσεις όπου και όπως η ονομαστική ενικού (ὁ νεώς, τοῦ νεὼ - ὁ Μενέλεως, τοῦ Μενέλεω - ὁ ταῶς, του ταῶ)·
δ) σε μερικές περιπτώσεις σχηματίζουν την αιτιατική ενικού χωρίς το τελικό ν (τον Ἄθω, τὴν ἅλω, τὴν ἕω, τὴν Κῶ, τὸν Μίνω).

• Τα αττικόκλιτα επίθετα

α) είναι δικατάληκτα (ὁ, ἡ ὑπόχρεως, τὸ ὑπόχρεων - ὁ, ἡ ἔμπλεως, τὸ ἔμπλεων)· τρικατάληκτο είναι μόνο το επίθετο πλέως - πλέα – πλέων·
β) στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού του ουδετέρου έχουν κατάληξη -α, όπως τα ουδέτερα των κοινών δευτεροκλίτων επιθέτων (τὰ ἔμπλεα / τὰ δίκαια).

 

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

  Να αναγνωρίσετε τους τύπους των αττικόκλιτων ουσιαστικών και επιθέτων στις παρακάτω προτάσεις:

α) Ἔστιν Ἀντίοχος τῶν παίδων τῶν Ἡρακλέους, γενόμενος ἐκ Μήδας Ἡρακλεῖ τῆς Φύλαντος, καὶ τρίτος Αἴας ὁ Τελαμῶνος, ἐκ δὲ Ἀθηναίων Λεώς.
β) Ἅμα τῇ ἕῳ (= αυγή) οἱ Βοιωτοί παρῆσαν.
γ) Σκότους ἀνάπλεως (= γεμάτα) ἔχει τοὺς ὀφθαλμούς.
δ) Κοινῇ τὰ σώματα διδόντες ἰδίᾳ τὸν ἀγήρων ἔπαινον ἐλάμβανον καὶ τὸν τάφον ἐπισημότατον.
ε) Πολλῶν γὰρ ὑμῖν ἄξιος Τρυγαῖος Ἁθμονεὺς ἐγώ, δεινῶν ἀπαλλάξας πόνων τὸν δημότην καὶ τὸν γεωργικὸν λεών, Ὑπέρβολόν τε παύσας.
στ) Πρὸ τοῦ νεὼ τὸν μὲν Ἀπόλλωνα Λεωχάρης, ὃν δὲ καλοῦσιν Ἀλεξίκακον Κάλαμις ἐποίησε.

 

  Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με τον σωστό τύπο του αττικόκλιτου επιθέτου ή ουσιαστικού που δίνεται σε παρένθεση:

α) Τότε στρατεύουσιν ἐς Ἄφιδναν οἱ ................. παῖδες. (Τυνδάρεως)
β) Οἱ θεοί, οἷς ἄν ὦσιν …………… , σημαίνουσι. (ἵλεως)
γ) Οἱ Πελοποννήσιοι ἀναγαγόμενοι (= απέπλευσαν) ἅμα ………… ἔπλεον, ἐπὶ τεσσάρων ταξάμενοι τὰς ναῦς. (ἕως)
δ) Τὴν γοῦν Ἀττικὴν ἐκ τοῦ ἐπὶ πλεῖστον διὰ τὸ ……………… ἀστασίαστον οὖσαν ἄνθρωποι ᾤκουν οἱ αὐτοὶ αἰεί. (λεπτόγεως = άγονος)
ε) Πρὸς τὸν πόλεμον μάλιστα βλέπομεν Λυκοῦργόν τε καὶ ………….. τίθεσθαι τὰ νόμιμα (= νομοθετούν). (Μίνως)
στ) Τῶν Συρακοσίων ἐσβάντων ἐς τὰς ναῦς καὶ παραπλεόντων ἀπὸ …………… ἐς τὴν Μεσσήνην, οἱ Ἀθηναῖοι ἑτέραν ναῦν ἀπολλύουσιν (= χάνουν). (κάλως = σκοινί, παλαμάρι)

ΣΤΕΛΛΑ ΣΕΡΕΜΕΤΑΚΗ: Math Blog Posts: Διανύσματα Β Λυκείου

ΣΤΕΛΛΑ ΣΕΡΕΜΕΤΑΚΗ: Math Blog Posts: Διανύσματα Β Λυκείου: Math Blog Posts: Διανύσματα Β Λυκείου : https://pubhtml5.com/spmk/iclg/

ΣΤΕΛΛΑ ΣΕΡΕΜΕΤΑΚΗ: Math Blog Posts: Διανύσματα Β Λυκείου

ΣΤΕΛΛΑ ΣΕΡΕΜΕΤΑΚΗ: Math Blog Posts: Διανύσματα Β Λυκείου: Math Blog Posts: Διανύσματα Β Λυκείου : https://pubhtml5.com/spmk/iclg/

ΣΤΕΛΛΑ ΣΕΡΕΜΕΤΑΚΗ: Math Blog Posts: Πολυώνυμα Β Λυκείου

ΣΤΕΛΛΑ ΣΕΡΕΜΕΤΑΚΗ: Math Blog Posts: Πολυώνυμα Β Λυκείου: Math Blog Posts: Πολυώνυμα Β Λυκείου : Πολυώνυμα Β Λυκείου

Math Blog Posts: Πολυώνυμα Β Λυκείου

Math Blog Posts: Πολυώνυμα Β Λυκείου: Πολυώνυμα Β Λυκείου

Math Blog Posts: Διανύσματα Β Λυκείου

Math Blog Posts: Διανύσματα Β Λυκείου: https://pubhtml5.com/spmk/iclg/

Αναφορές Γυμνάσιο Λύκειο Ασκήσεις

  https://pubhtml5.com/bookcase/ypkf

Αναφορές Λύκειο Ασκήσεις

  https://pubhtml5.com/bookcase/tvrp

Αναφορές Γυμνάσιο Ασκήσεις

  https://pubhtml5.com/bookcase/qkpd

ΑΝΑΦΟΡΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ

Κύτταρα και ιστοί

Οργανα και συστήματα οργάνων

2. ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Δομή και λειτουργία του πεπτικού συστήματος

Πέψη και απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών

Μεταβολισμός

3. ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Καρδιά

Αιμοφόρα αγγεία

Η κυκλοφορία του αίματος

Αίμα

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Δομή του λεμφικού συστήματος

5. ΑΝΑΠΝΟΗ

Δομή και λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος

6. ΑΠΕΚΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΩΣΜΟΡΡΥΘΜΙΣΗ

Ουροποιητικό σύστημα

Ωσμορρύθμιση

Ομοιόσταση

7. ΕΡΕΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Οστά

Σχηματισμός και ανάπτυξη των οστών

Αρθρώσεις

Τα μέρη του σκελετού

8. ΜΥΪΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Δομή και λειτουργία του γραμμωτού μυός

9. ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Δομή και λειτουργία των νευρικών κυττάρων

Περιφερικό νευρικό σύστημα

Κεντρικό νευρικό σύστημα

Αυτόνομο νευρικό σύστημα

10. ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑ ΟΡΓΑΝΑ - ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ

Υποδοχείς - αισθήσεις

Σωματικές αισθήσεις

Ειδικές αισθήσεις

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

Ορμόνες

Αδένες

12. ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Δομή και λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος

Από τη μείωση στη γονιμοποίηση

Ανάπτυξη του εμβρύου - τοκετός

Σύμβολα - Συντμήσεις

Παραθέματα

Λεξιλόγιο

Πηγές φωτογραφιών

Βιβλιογραφία

Ευρετήριο

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Σ' αυτό το βιβλίο προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε και να εξηγήσουμε με απλό τρόπο τις λειτουργίες του πιο πολύπλοκου οργανισμού του πλανήτη μας.

Το βιβλίο αποτελείται από δώδεκα κεφάλαια, από τα οποία το πρώτο αναφέρεται σε ήδη γνωστές έννοιες (ιστός, όργανο, σύστημα οργάνων). Στη συνέχεια γίνεται η παρουσίαση κάθε συστήματος οργάνων ξεχωριστά. Πρώτα παρουσιάζονται τα συστήματα που έχουν σχέση με την πρόσληψη της τροφής, την απορρόφηση των συστατικών της (πεπτικό σύστημα) και τη μεταφορά τους, με το κυκλοφορικό και το λεμφικό σύστημα, σε όλους τους ιστούς. Στη συνέχεια γίνεται περιγραφή του αναπνευστικού συστήματος, μέσω του οποίου προσλαμβάνεται το οξυγόνο, το οποίο είναι απαραίτητο για την παραγωγή ενέργειας. Ακολουθούν τα συστήματα που έχουν σχέση με τη στήριξη και την κίνηση του σώματος (ερειστικό και μυϊκό σύστημα). Στα κεφάλαια νευρικό σύστημα & ενδοκρινείς αδένες περιγράφονται τα συστήματα που είναι υπεύθυνα για το συντονισμό όλων των λειτουργιών του οργανισμού. Μεταξύ αυτών παρεμβάλλεται το σύστημα των αισθητήριων οργάνων, το οποίο, κυριολεκτικά, είναι το παράθυρο του οργανισμού στον κόσμο. Η ύλη του βιβλίου αυτού ολοκληρώνεται με το αναπαραγωγικό σύστημα, το οποίο είναι απαραίτητο για τη διαιώνιση του είδους. Όλα αυτά τα συστήματα προσπαθήσαμε να τα προσεγγίσουμε όσο πιο απλά μπορούσαμε. Δώσαμε έμφαση κυρίως στον τρόπο που λειτουργούν παρά στη λεπτομερή περιγραφή τους.

Για την καλύτερη κατανόηση των κειμένων τα κεφάλαια συμπληρώνονται από ένα μεγάλο αριθμό εικόνων, πινάκων, και διαγραμμάτων. Υπάρχουν επίσης παραθέματα και άλλες πρόσθετες πληροφορίες (Γνωρίζετε ότι;) που δεν περιλαμβάνονται στην εξεταστέα ύλη. Η μελέτη των παραθεμάτων μπορεί να γίνεται κατά τη διάρκεια του μαθήματος ή στο σπίτι, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα των μαθητών. Τέλος, στο βιβλίο περιλαμβάνονται δραστηριότητες που είναι προαιρετικές και μπορεί να πραγματοποιηθούν από έναν ή περισσότερους μαθητές, σε χρόνο και με τρόπο που θα προσδιοριστούν από τον διδάσκοντα, σε συνεργασία με τους μαθητές. Το βιβλίο συμπληρώνεται από το βιβλίο του καθηγητή και από τον Εργαστηριακό Οδηγό.

Στόχος του βιβλίου αυτού δεν είναι μόνον η πληροφόρηση αλλά και η ευαισθητοποίηση των μαθητών σε θέματα που αφορούν το σώμα τους. Οι παρεχόμενες γνώσεις πιστεύουμε ότι θα συμβάλλουν στην απόκτηση θετικών στάσεων όπως αποφυγή του καπνίσματος, του αλκοόλ, υιοθέτηση υγιεινής διατροφής και άσκησης, και θα συντελέσουν στη σωστή λειτουργία του οργανισμού τους.

Το βιβλίο αυτό δεν απευθύνεται μόνο σε μαθητές που προσανατολίζονται σε βιολογικές επιστήμες ή σε επιστήμες υγείας αλλά σε όλους εκείνους που θέλουν να γνωρίσουν περισσότερο τον πολύπλοκο ανθρώπινο οργανισμό. Ελπίζουμε ότι οι γνώσεις που θα αποκτήσετε δε θα σας βοηθήσουν μόνο στις μετέπειτα σπουδές σας αλλά θα σας, φανούν γενικά χρήσιμες.

Αναφορά Ιστορία (Α΄ Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή

Ο Ελληνισμός και η Ρώμη

Η ειρήνη, η οικονομική άνοδος και η ευνομία λειτούργησαν ως παράγοντες συνοχής μεταξύ των λαών της αυτοκρατορίας. Μέσα στη ρωμαϊκή οικουμένη κυκλοφορούσαν ελεύθερα οι άνθρωποι, διαδίδονταν οι ιδέες, οι συνήθειες, οι τεχνοτροπίες. Οι εθνικοί πολιτισμοί συγχωνεύτηκαν και δημιουργήθηκε πολιτισμική ενότητα μεταξύ των λαών της αυτοκρατορίας. Ο οικουμενικός πολιτισμός που προέκυψε ήταν τόσο στην ουσία όσο και στα εξωτερικά του χαρακτηριστικά ελληνορωμαϊκός. Όργανο για τη διάδοση αυτού του πολιτισμού στη Δύση έγινε η λατινική γλώσσα, ενώ στην Ανατολή, στο χώρο εξάπλωσης του ελληνιστικού κόσμου, εξακολούθησε να είναι η ελληνική.
Η πνευματική αναγέννηση των αυτοκρατορικοί χρόνων οφείλεται σε Έλληνες λόγιους που ανανέωσαν τη σκέψη των αρχαίων κλασικών αλλά και σε φιλέλληνες αυτοκράτορες, όπως ο Αδριανός, ο Μάρκος Αυρήλιος κ.ά., οι οποίοι συνέβαλαν στην ίδρυση σχολών νομικής και ρητορικής σε πόλεις της Ανατολής. Στις σχολές αυτές δίδαξαν πνευματικοί άνθρωποι, γνωστοί ως σοφιστές, οι οποίοι αμείβονταν από έσοδα του ρωμαϊκού κράτους ή των ίδιων των πόλεων. Η κίνηση αυτή, που προέβαλλε ως συνείδηση της πνευματικής υπεροχής των Ελλήνων απέναντι στηνπολιτική επικράτηση της Ρώμης, ονομάστηκε Δεύτερη Σοφιστική. Οι εκπρόσωποι της ήταν συγχρόνως δάσκαλοι, ρήτορες και φιλόσοφοι.Μιμήθηκαν το ύφος των κλασικών συγγραφέων και συνέγραψαν κυρίως ρητορικούς λόγους που δεν είχαν άμεση σχέση με την πολιτική, εξυπηρετούσαν όμως την επίλυση προβλημάτων

της καθημερινής ζωής. Εκπρόσωποι της Δεύτερης Σοφιστικής ήταν ο Δίων ο Χρυσόστομος, ο Λουκιανός, ο Ηρώδης ο Αττικός και άλλοι.
Σπουδαίος συγγραφέας αυτής της εποχής, με φιλοσοφική σκέψη, επηρεασμένη από το πλατωνικό έργο, ήταν ο Πλούταρχος, γνωστός για τους «Βίους» του και τα «Ηθικά». Στο πρώτο έργο περιελάμβανε τις βιογραφίες σπουδαίων προσώπων Ελλήνων και Ρωμαίων σε ζεύγη παράλληλα, στο δεύτερο φιλοσοφικές πραγματείες. 
Η ιστοριογραφία των αυτοκρατορικών χρόνων μιμήθηκε κλασικά πρότυπα. Σπουδαίοι ιστορικοί αυτής της εποχής ήταν Ρωμαίοι και Έλληνες. Ο Τάκιτος, από τους μεγαλύτερους λατίνους ιστορικούς της αρχαιότητας, έγραψε την ιστορία των αυτοκρατόρων του 1ου αι. μ.Χ. με ζωηρές περιγραφές και διεισδυτικότητα στις ανθρώπινες πράξεις. Έλληνες ιστορικοί με σημαντικό έργο ήταν ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς (1ος π.Χ.-1ος μ.Χ. αι.), ο Αππιανός (1ος -2ος αι, μ.Χ.), ο Δίων ο Κάσσιος (2ος -3ος αι. μ.Χ.) που έγραψαν ιστορία των ρωμαϊκών χρόνων, ο Αρριανός (2ος αι. μ.Χ.), που ασχολήθηκε με την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου στο έργο του «Αλεξάνδρου Ανάβασις» και ο Παυσανίας, που έγραψε έργο περιηγητικού περιεχομένου και όχι καθαρά ιστορικού, το «Ελλάδος Περιήγησις» (2ος αι. μ.Χ.). 
Από τα λογοτεχνικά είδη καλλιεργήθηκε ιδιαίτερα το μυθιστόρημα. Ο πυρήνας των υποθέσεων των μυθιστορημάτων ήταν μια ερωτική ιστορία, όπου προβαλλόταν η επιθυμία του ανθρώπου να ξεφύγει από την πραγματικότητα. Σημαντικά έργα αυτού του είδους είναι «Τα κατά Δάφνην και Χλόην» του Λόγγου, «Λευκίππη και Κλειτοφών» του Αχιλλέα Τάτιου, γραμμένα στα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. Στο ίδιο πνεύμα γράφτηκαν τα «Αιθιοπικά» του Ηλιοδώρου στα τέλη του 3ου αι. μ.Χ.
Ο Πλίνιος ο Νεότερος (1ος-2ος αι. μ.Χ.) έγραψε στα λατινικά τις «Επιστολές» με τις οποίες δίνει πληροφορίες για την κοσμική και τη λογοτεχνική κίνηση της εποχής του. Γνήσια ποιητική φωνή από τους Λατίνους ήταν ο Γιουβενάλης (1ος-2ος αι. μ.Χ.), που με τα ποιήματά του σατίριζε τη διαφθορά των αυτοκρατορικών χρόνων.
Στους κύκλους των πλουσίων και των πνευματικών ανθρώπων διαδόθηκε και καλλιεργήθηκε η ελληνική φιλοσοφική σκέψη, ιδιαίτερα των Στωικών και του Πλάτωνα.
Η στωική φιλοσοφία στους αυτοκρατορικούς χρόνους εκπροσωπήθηκε από τον Επίκτητο, η διδασκαλία του οποίου είχε χαρακτήρα ηθικού κηρύγματος, και από τον αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο, ο οποίος έγραψε «Τα εις εαυτόν» στην ελληνική γλώσσα, όπου παρουσιάζει την εσωτερική αγωνία του ανθρώπου της εποχής του⁶. 
Με σημείο αναφοράς τη φιλοσοφική σκέψη του Πλάτωνα, ο Πλωτίνος (2ος αι. μ.Χ.) έγινε εισηγητής του νεοπλατωνισμού. Πυρήνας της διδασκαλίας του ήταν ο άνθρωπος και η δισυπόστατη φύση του. Ο άνθρωπος, σύμφωνα με τη διδασκαλία του Πλωτίνου, είναι σύνθετο ον αποτελούμενο από ύλη και πνεύμα.Τόσο η στωική φιλοσοφία όσο και ο νεοπλατωνισμός άσκησαν ιδιαίτερη επιρροή στη χριστιανική σκέψη που εκείνη την εποχή διαμορφωνόταν⁷.
Την αυτοκρατορική εποχή καλλιεργήθηκαν από Ρωμαίους, και κυρίως από Έλληνες, οι επιστήμες. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, θείος του νεότερου, έγραψε έργο με τίτλο «Φυσική Ιστορία», ο Στράβων τα «Γεωγραφικά» και ο Γαληνός με τις ανατομικές έρευνες προώθησε την ανάπτυξη της ιατρικής.  

Τα λαϊκά στρώματα που δεν είχαν τη δυνατότητα να γνωρίσουν τις ελληνικές φιλοσοφικές απόψεις πλησίασαν την καθημερινότητα και τα προβλήματα της ζωής με ένα διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι οι πλούσιοι και οι πνευματικοί άνθρωποι. Τους απλούς ανθρώπους επηρέασαν ιδιαίτερα τα κηρύγματα των ανατολικών θρησκειών όπως της Ίσιδας, της Κυβέλης, του Μίθρα, που επαγγέλλονταν μια πιο ευτυχισμένη «ζωή» μετά το θάνατο, όπου θα αποδιδόταν δικαιοσύνη στους κατατρεγμένους και βασανισμένους της καθημερινής ζωής.

Αναφορά Ιστορία (Α΄ Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή

 

Η εποχή του Ιουστινιανού (6ος αι. μ.Χ.)

Ο Ιουστινιανός σφράγισε με το έργο του τον 6ο αιώνα. Διαδέχθηκε στο θρόνο το θείο του Ιουστίνο, τον οποίο είχε βοηθήσει στη διακυβέρνηση του κράτους ως σύμβουλος, όταν εκείνος σε μεγάλη ηλικία και χωρίς γνώσεις ανέλαβε αυτοκρατορικά καθήκοντα. Ο ίδιος είχε αποκτήσει σπουδαία μόρφωση και είχε επηρεαστεί από την παιδεία και το παλαιό μεγαλείο του ρωμαϊκού κόσμου. Το γεγονός αυτό ενίσχυσε τις φιλοδοξίες του, όταν κυβέρνησε την αυτοκρατορία από το 527 ως το 565 μ.Χ. Την εποχή αυτή ο αρχαίος ρωμαϊκός κόσμος βρισκόταν ήδη υπό διάλυση. Η αποκατάσταση της ρωμαϊκής οικουμένης, που την περιόρισαν στο ανατολικό της τμήμα οι «βαρβαρικές» επιδρομές, ήταν μια ελπίδα που ενέπνεε τη δημόσια ζωή των Ρωμαίων. Αυτή η ελπίδα έγινε στόχος της πολιτικής του Ιουστινιανού. Συγκεκριμένα, στόχος της εξωτερικής του πολιτικής ήταν η ανακατάληψη των χαμένων εδαφών στη Δύση και η συνοριακή άμυνα στην Ανατολή ώστε να επιτευχθεί η αποκατάσταση της ρωμαϊκής οικουμένης. Ενώ στην εξωτερική πολιτική ο Ιουστινιανός φαίνεται δέσμιος του οράματος του παλαιού μεγαλείου, στην εσωτερική γίνεται καινοτόμος. Έλαβε μέτρα που οδήγησαν την αυτοκρατορία προς τα εμπρός και την απομάκρυναν από τη ρωμαϊκή παράδοση.

2.1 Η ανασύσταση της ρωμαϊκής οικουμένης Κύριο στόχο των επιδιώξεων και της πολιτικής του Ιουστινιανού αποτελεί η αποκατάσταση της παλαιάς συνοριακής γραμμής της αυτοκρατορίας, όπως ήταν πριν εγκατασταθούν στο δυτικό τμήμα της οι γερμανικοί λαοί. Η πολιτική αυτή που είναι γνωστή με το λατινικό όρο reconquista (= ανασύσταση) περιλαμβάνει σειρά από μακροχρόνιους επιθετικούς πολέμους σ' ό,τι αφορά το δυτικό τμήμα της παλαιάς ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Για τη διατήρηση των συνόρων στην Ανατολή και στο χώρο των Βαλκανίων ο Ιουστινιανός υποχρεώθηκε να αντιμετωπίσει τους εχθρούς με αμυντικούς πολέμους και παραχωρήσεις. Το έργο της ανασύστασης της αυτοκρατορίας έθεσε σε εφαρμογή, αφού προηγουμένως στο εσωτερικό συνέτριψε μια επαναστατική κίνηση (Στάση του Νίκα)* που λίγο έλειψε να του στοιχίσει το θρόνο.

ΑΝΑΦΟΡΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Από τους προϊστορικούς πολιτισμούς της Ανατολής
εώς την εποχή του Ιουστινιανού

Α' ΤΑΞΗ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
(ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ)

 

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ι. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ 1. Οι λαοί της Μεσοποταμίας 1.1 Η χώρα 1.2 Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση 1.3 Η ιστορία 1.4 O πολιτισμός Ασκήσεις - Δραστηριότητες 2. Η Αίγυπτος 2.1 Η χώρα 2.2 Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση 2.3 Η ιστορία 2.4 O πολιτισμός Ασκήσεις - Δραστηριότητες 3. Οι Φοίνικες 3.1 Η χώρα 3.2 Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση 3.3 Η ιστορία 3.4 O πολιτισμός Ασκήσεις - Δραστηριότητες 4. Οι Εβραίοι 4.1 Η χώρα 4.2 Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση 4.3 Η ιστορία 4.4 O πολιτισμός Ασκήσεις - Δραστηριότητες 5. Οι Χετταίοι ή Χεττίτες 5.1 Η χώρα 5.2 Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση 5.3 Η ιστορία 5.4 O πολιτισμός Ασκήσεις - Δραστηριότητες 6. Οι Μήδοι και οι Πέρσες 6.1 Η χώρα 6.2 Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση 6.3 Η ιστορία 6.4 O πολιτισμός

Ασκήσεις - Δραστηριότητες 7. Οι Ανατολικοί λαοί και οι Έλληνες II. ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ Από τους προϊστορικούς χρόνους έως και το Μ. Αλέξανδρο 1. Ελληνική προϊστορία 1.1 Οι Αιγαιακοί πολιτισμοί 1.2 Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός Ασκήσεις - Δραστηριότητες 2. Η αρχαία Ελλάδα (Από το 1100 ως το 323 π.χ.) 2.1 Ομηρική εποχή 2.2 Αρχαϊκή εποχή 2.3 Κλασική εποχή Ασκήσεις - Δραστηριότητες III. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ 1. Ο ελληνιστικός κόσμος 1.1 Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου 1.2 Τα χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κόσμου Ασκήσεις - Δραστηριότητες 2. Ο ελληνιστικός πολιτισμός 2.1 Τα ελληνιστικά κέντρα 2.2 Η γλώσσα 2.3 Η θρησκεία 2.4 Τα γράμματα 2.5 Οι επιστήμες 2.6 Οι τέχνες Ασκήσεις - Δραστηριότητες IV. Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ Δ. ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΚΑΙ ΡΩΜΗ 1. Ο Ελληνισμός της Δύσης 1.1 Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση των αποίκων 1.2 Οι Συρακούσες 1.3 Οι Έλληνες και οι λαοί της Δυτικής Μεσογείου 1.4 Ο πολιτισμός των Ελλήνων της Δύσης Ασκήσεις - Δραστηριότητες

2. Η Καρχηδόνα 2.1 Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση 2.2 Η εξάπλωση των Καρχηδονίων Ασκήσεις - Δραστηριότητες 3. Οι λαοί της ιταλικής χερσονήσου και ο σχηματισμός του ρωμαϊκού κράτους 3.1 Η χώρα 3.2 Οι Ετρούσκοι 3.3 Η ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της 3.4 Η συγκρότηση της ρωμαϊκής πολιτείας - Res publica 3.5 Η ρωμαϊκή εξάπλωση 3.6 Ο ρωμαϊκός πολιτισμός Ασκήσεις - Δραστηριότητες V. ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ 1. Η ολοκλήρωση της ρωμαϊκής επέκτασης (200-31 π. Χ.) 1.1 Η επέκταση στην Ανατολή 1.2 Οι κατακτήσεις στη Δύση 1.3 Η διοίκηση των κατακτημένων περιοχών Ασκήσεις - Δραστηριότητες 2. Οι συνέπειες των κατακτήσεων 2.1 Οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές αλλαγές 2.2 Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες 2.3 Η ενοποίηση της Ιταλίας 2.4 Οι εμφύλιοι πόλεμοι Ασκήσεις - Δραστηριότητες VI. Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ (1ος αι. π.Χ.-3ος αι. μ.Χ.) 1. Η περίοδος της ακμής (27 π.Χ.-193 μ.Χ.) 1.1 Η εποχή του Αυγούστου (30 π.Χ.-14 μ.Χ.) 1.2 Οι διάδοχοι του Αυγούστου (14-193 μ.Χ.) 1.3 Ο Ελληνισμός και η Ρώμη 1.4 Η ρωμαϊκή τέχνη Ασκήσεις - Δραστηριότητες 2. Η κρίση της αυτοκρατορίας τον 3ο αι. μ.Χ. 2.1 Η κρίση του αυτοκρατορικού θεσμού 2.2 Η οικονομική κρίση

2.3 Η κοινωνική κρίση 2.4 Οι βαρβαρικές επιδρομές 2.5 Η παρακμή του αρχαίου κόσμου Ασκήσεις - Δραστηριότητες VII. Η ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ (4ος-6ος αι. μ.Χ.) 1. Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους(4ος-5ος αι. μ.Χ.) 1.1 Ο Διοκλητιανός και η αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας 1.2 Μ. Κωνσταντίνος: Εκχριστιανισμός και ισχυροποίηση της ρωμαϊκής Ανατολής 1.3 Οι θρησκευτικές εξελίξεις 1.4 Ο εξελληνισμός του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους 1.5 Η μεγάλη μετανάστευση των λαών. Το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους Ασκήσεις - Δραστηριότητες 2. Η εποχή του Ιουστινιανού 2.1 Ανασύσταση της ρωμαϊκής οικουμένης 2.2 Η ελληνοχριστιανική οικουμένη Ασκήσεις - Δραστηριότητες 3. Τα γράμματα και οι τέχνες 3.1 Η πνευματική ανάπτυξη 3.2 Η καλλιτεχνική ανάπτυξη Ασκήσεις - Δραστηριότητες VIII. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗΣ 1. Η Ινδία 1.1 Η χώρα 1.2 Η οικονομία και η κοινωνία 1.3 Η ιστορία και ο πολιτισμός Ασκήσεις - Δραστηριότητες 2. Η Κίνα 2.1 Η χώρα και οι κάτοικοι 2.2 Η ιστορία και ο πολιτισμός Ασκήσεις - Δραστηριότητες ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΡΩΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το βιβλίο αυτό είναι αποτέλεσμα της προσπάθειας να δημιουργηθεί ένα εύχρηστο και παιδαγωγικά κατάλληλο βοήθημα που θα καλύπτει τις σύγχρονες ανάγκες διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας στην Α' τάξη του Ενιαίου Λυκείου.

Κύρια επιδίωξή μας είναι μέσα από τις σελίδες του οι μαθητές να γνωρίσουν την ελληνική ιστορία της αρχαιότητας παράλληλα με την ιστορία των άλλων λαών. Να κατανοήσουν δηλαδή το βαθμό σύνδεσης του Ελληνισμού με τους λαούς της Ανατολής και της Μεσογείου και κατ' επέκταση τις εξελίξεις που έλαβαν χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι και την εποχή του Ιουστινιανού.

Ως προς τη διάρθρωση του περιεχομένου ο συγγραφέας δεν είχε το περιθώριο πολλών επιλογών. Ακολούθησε το πρόγραμμα σπουδών που είχε συντάξει η αρμόδια ομάδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.

Ωστόσο, η επιλογή του υλικού και η παρουσίαση του είναι έργο για το οποίο εξ ολοκλήρου ευθύνεται ο ίδιος. Οι γνώσεις και ο τρόπος παρουσίασης τους, δηλαδή η ανάδειξη ή η αποσιώπηση γεγονότων, η προβολή και ο συσχετισμός ιστορικών φαινομένων, ακόμα η επιλογή των εικόνων, των χαρτών και των παραθεμάτων που υποστηρίζουν το γνωστικό αντικείμενο του βιβλίου, αφορούν το συγγραφέα.

Ο τίτλος Ιστορία του αρχαίου κόσμου. Από τους προϊστορικούς πολιτισμούς της Ανατολής έως την εποχή τον Ιουστινιανού προσδιορίζει χρονικά το περιεχόμενο του βιβλίου, το οποίο διαρθρώνεται σε οκτώ κεφάλαια:

• Επισκόπηση της ιστορίας των λαών της Εγγύς Ανατολής (Μεσοποταμίας, Αιγύπτου, Φοινίκων, Εβραίων, Χετταίων, Μήδων και Περσών) και εξέταση της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής τους οργάνωσης.
• Συνοπτική ιστορία των αρχαίων Ελλήνων από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι και το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου (323 π.Χ.).
• Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα (οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά) του ελληνιστικού κόσμου.
• Την οργάνωση του Ελληνισμού της Δύσης και των άλλων λαών της Δυτικής Μεσογείου, ιδιαίτερα της Ρώμης από την ίδρυσή της μέχρι τα τέλη του 2ου αι. π.Χ.
• Την επέκταση της Ρώμης σ' ολόκληρη τη Μεσόγειο.
• Τα κύρια γνωρίσματα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από τη δημιουργία της μέχρι την εποχή της παρακμής της (1ος αι. π.Χ. - 3ος αι. μ.Χ.).
• Την εξέλιξη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από τα τέλη του 3ου αι. μ.Χ. μέχρι την εποχή του Ιουστινιανού.
• Επισκόπηση της ιστορίας της Ινδίας και της Κίνας κατά την αρχαιότητα, με έμφαση στις σχέσεις που δημιούργησαν με τον ελληνορωμαϊκό κόσμο.

Οι εικόνες, οι πίνακες, οι χάρτες και τα παραθέματα, τα οποία αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ύλης του βιβλίου, συμβάλλουν στην πληρέστερη κατανόηση του γνωστικού αντικειμένου. Δείκτες αριθμημένοι κατά ενότητα μέσα το κείμενο παραπέμπουν στα παραθέματα, που σκοπό έχουν να εμπλουτίσουν το περιεχόμενο και να φωτίσουν πολλαπλά πτυχές της διδακτικής ενότητας. Τα κείμενα των παραθεμάτων έχουν σε μερικές περιπτώσεις προσαρμοστεί στους ορθογραφικούς κανόνες της νέας ελληνικής γλώσσας. Στο κάτω μέρος κάθε παραθέματος υπάρχει βιβλιογραφική παραπομπή. Στην περίπτωση που το κείμενο του παραθέματος μεταφράζεται από το συγγραφέα του βιβλίου, δεν αναφέρεται το όνομα του μεταφραστή.

Με τις ερωτήσεις και τις δραστηριότητες που υπάρχουν στο τέλος κάθε ενότητας, παρέχονται αρκετές ευκαιρίες στους μαθητές να προσεγγίσουν κριτικά το περιεχόμενο της ενότητας, να επεξεργαστούν περαιτέρω ορισμένα σημεία και, γενικότερα, να αναπτύξουν τις δεξιότητες τους και να εμβαθύνουν στη μελέτη της ιστορίας.

Για όσους όρους ή λέξεις κρίθηκε σκόπιμο να ερμηνευτούν για διευκόλυνση των μαθητών, δημιουργήθηκε ένας ερμηνευτικός πίνακας όρων στο τέλος κάθε κεφαλαίου. Στον πίνακα αυτό έχουν καταχωριστεί όροι ή λέξεις του βιβλίου που φέρουν αστερίσκο(*).

Επιπλέον, στο τέλος του βιβλίου υπάρχει συγκεντρωτικό ευρετήριο με την καταγραφή των όρων και των σελίδων στις οποίες αυτοί απαντούν.

Τέλος, παρατίθεται χρονολογικός πίνακας των κυριότερων ιστορούμενων γεγονότων, καθώς και ενδεικτική βιβλιογραφία προς χρήση των μαθητών.

Math Blog Posts: Ψηφιακή βιβλιοθήκη μαθηματικά γυμνασίου και λυκείου

Math Blog Posts: Ψηφιακή βιβλιοθήκη μαθηματικά γυμνασίου και λυκείου:   Ψηφιακή βιβλιοθήκη μαθηματικά

Αναφορά Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Β΄ Γενικού Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή

 

Παράδοση και ελληνική ταυτότητα

Ο ΝΙΚΟΣ ΣΒΟΡΩΝΟΣ (1911-1989), ιστορικός και ερευνητής, γεννήθηκε στη Λευκάδα και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1945 συνέχισε τις σπουδές του ως υπότροφος της Γαλλικής Δημοκρατίας στη Γαλλία. Εργάστηκε στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας και δίδαξε στην École Pratique des Hautes Études (IV section), ως καθηγητής- διευθυντής Σπουδών στην έδρα της «ιστορίας των Θεσμών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας». Από το 1980 και μέχρι το τέλος της σταδιοδρομίας του δίδαξε βυζαντινή ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης του οποίου υπήρξε μέλος της διοικούσας επιτροπής. Έγραψε πολλά βιβλία και άρθρα για τη βυζαντινή και την πρόσφατη ελληνική ιστορία. Το κείμενο που παραθέτουμε είναι η εισήγησή του στο Β' Συμπόσιο του Συνδέσμου Σύγχρονης Τέχνης με θέμα «Σύγχρονη Τέχνη και Παράδοση» που έγινε το Μάη του 1981 στην Αθήνα.

Όπως και οι περισσότεροι ιστορικοί, όσοι τουλάχιστον προσπάθησαν ν' αντικρίσουν την ιστορική εξέλιξη κατάματα, χωρίς προκαταλήψεις, χωρίς εκ των προτέρων σχήματα, ξεκινώ κι εγώ από μια απλή διατύπωση, που πολλοί τη διατύπωσαν με διαφορετικούς τρόπους.

Ξαναθυμίζω τη διατύπωση του Rex Warner, όχι γι' άλλο λόγο, αλλά γιατί τη βάση της σκέψης του ακολουθεί ένας από τους μεγαλύτερους και ουσιαστικά ελληνικότερους Νεοέλληνες δημιουργούς, ο ποιητής Σεφέρης (Δοκιμές 1, σ. 520 σημ. 2, «Κ. Καβάφης, Θ.Σ. Έλιοτ: Παράλληλοι», σ. 362): «Ένα μέρος του παρελθόντος πεθαίνει κάθε στιγμή και η θνησιμότητά του μας μολύνει, αν προσκολληθούμε σ' αυτό με υπερβολική αγάπη. Ένα μέρος του παρελθόντος μένει πάντα ζωντανό και κινδυνεύουμε καταφρονώντας τη ζωντάνια του». Και ο Σεφέρης επιλέγει:

«Σε κάθε ανθρώπινο πρόβλημα δεν είναι εύκολο —και λίγοι το πετυχαίνουν— να ξεχωρίσεις το ζωντανό από το θνησιμαίο. Οι δρόμοι της ζωής και του θανάτου είναι μπερδεμένοι και σκοτεινοί, γι' αυτό χρειαζόμαστε ολόκληρη την προσήλωσή μας. Εδώ κείται όλο το πρόβλημα της παράδοσης».

Μια τέτοια διαπίστωση συνεπάγεται μια σειρά από ερωτήματα, που βρίσκονται νομίζω στο κέντρο της συζήτησής μας που αφορά στο πρόβλημα της καλλιτεχνικής και πνευματικής μας ταυτότητας. Και τα ερωτήματα είναι πάνω κάτω τα ακόλουθα:

α. Υπάρχει ή είναι δυνατό να υπάρξει κάποια ταυτότητα ενός λαού, μία και αμετάβλητη, ή τουλάχιστον με ορισμένα κύρια καθοριστικά στοιχεία, σ' όλη τη ροή της ιστορίας του;

Και στην περίπτωση του ελληνικού λαού, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έχουμε να κάνουμε μ' έναν από τους κατεξοχήν ιστορικούς λαούς και ότι τα μοντέλα της ανθρωπολογίας ή κοινωνιολογίας των πρωτόγονων λαών δεν μπορούν εδώ να έχουν καμιά ισχύ. Δεν νομίζω ότι μπορεί να υποστηριχτεί από κανένα μια τέτοια ταυτότητα. Δε νομίζω ότι η ταυτότητα του αρχαίου Αθηναίου ή Σπαρτιάτη περιέχει τα ίδια στοιχεία με την ταυτότητα του βυζαντινού Έλληνα ή του Έλληνα της Τουρκοκρατίας ή του σημερινού Έλληνα. Το μόνο θεμιτό ερώτημα, η μόνη θεμιτή έρευνα είναι εδώ η αναζήτηση ορισμένων κύριων χαρακτηριστικών, που εξακολουθούν να ζουν συνειδητά ή υποσυνείδητα και εξασφαλίζουν κάποια συνέχεια, κάποια πολιτιστική συνέχεια.

β. Αν βέβαια εξ ορισμού τα κύρια αυτά στοιχεία πρέπει να αναζητηθούν στην παράδοση, τίθεται τώρα το εξής δύσκολο ερώτημα: Πρόκειται για μια ενιαία παράδοση, με αρμονικά και ισόρροπα κάθε φορά στοιχεία, που επιβάλλονται και διακρίνονται ξεκάθαρα στη συνείδηση του στοχαστή; Η απάντηση είναι εδώ σαφώς αρνητική. Η πολύπλευρη και, γιατί όχι, αντιφατική παράδοση του ελληνισμού είναι στη βάση της σύγχυσης που παρατηρείται στα περιγράμματα της νεοελληνικής ιδεολογίας. Ήταν δύσκολη και εξακολουθεί να είναι δύσκολη η εναρμόνιση και η εξισορρόπηση στοιχείων που διαπερνούν πολιτισμικές πραγματικότητες και δομές διαφορετικές και αντιτιθέμενες: την παγανιστική* και ανθρωπιστική αρχαιότητα, όπου η απρόσωπη πόλη και ο πολίτης βρίσκονται σε αρμονική αλληλεξάρτηση, το ορθόδοξο Βυζάντιο, όπου το ανθρώπινο δεν υπάρχει παρά μέσα στο θείο και διά μέσου του θείου και όπου το άτομο είναι απόλυτα υποταγμένο στην προσωπική βούληση του μονάρχη, μόνης πηγής δικαίου.

γ. Τρίτο και κυριότερο ερώτημα: Η ταυτότητα ενός λαού στα διάφορα στάδια της ιστορίας του δημιουργείται μόνο από την παράδοση, έστω κι αν σ' αυτή μπορούν να αναζητηθούν ορισμένα συνεκτικά στοιχεία συνέχειας, ή επίσης και κυρίως, από τα καινούρια στοιχεία που ένας λαός, αν μένει ζωντανός, κατάφερε να δημιουργήσει και ν' αναπτύξει;

Αν, όπως πιστεύω, τα κύρια στοιχεία της ταυτότητας ενός ζωντανού λαού είναι ό,τι καινούριο ο ίδιος ζει και δημιουργεί, η θεμιτή έρευνα δεν μπορεί να στραφεί παρά στις πηγές έμπνευσης, που δημιουργούν τα καινούρια αυτά στοιχεία και στη γενεσιουργική τους αιτία, που βρίσκεται χωρίς αμφιβολία στις ιστορικές εξελίξεις ενός λαού.

Κι εδώ ελπίζω όλοι να συμφωνούμε, δεν υπάρχουν παρθενογενέσεις* και η ιστορική εξέλιξη των ιστορικών λαών, ούτε στις παλαιότερες, αλλά πολύ περισσότερο στις νεότερες εποχές, δεν επιτελείται σε κλειστούς στεγανούς χώρους. Ήδη από την εποχή της Ρωμαιοκρατίας, ο μεγαλύτερος ίσως ιστορικός του ελληνισμού, ο Πολύβιος, διαπίστωνε πως ό,τι γίνεται στη Ρώμη βρίσκει τον αντίκτυπό του και τον απόηχό του και στο τελευταίο χωριό της Ανατολής. Και θα ήταν νοσταλγική αφέλεια, οδηγούμενοι από κάποιον χρονικά καθυστερημένο ελληνοκεντρισμό, να ονειρευόμαστε τη δημιουργία ενός καθαρά ελληνικού πολιτισμού, διαφορετικού από τα πολιτιστικά επιτεύγματα άλλων λαών, που η ιστορική τους μοίρα ήταν στο κάτω κάτω καλύτερη από τη δική μας.

Θα ήταν ακόμα, νομίζω, επίμονη άρνηση της πραγματικότητας το να πιστεύουμε σήμερα στη δημιουργία αυτόνομων εθνικών πολιτισμών. Και σε παλαιότερες εποχές, αλλά κυρίως από το κατώφλι των νεότερων χρόνων, εκείνο που χαρακτηρίζει την ιστορία της Ευρώπης, που γεωγραφικά και πολιτιστικά αρχίζει από τα Ουράλια ως τον ωκεανό στη Δύση, και στις μέρες μας, την ιστορία του κόσμου, είναι η δημιουργία ενός ενιαίου πολιτισμού, μια ενιαία πολιτισμική συμφωνία όπου τα διάφορα έθνη, αν μπορούν και όσο μπορούν, συμβάλλουν στο γενικό χρώμα της ενορχήστρωσης. Έτσι, και για μας το πρόβλημα είναι πώς, μέσα στην οικουμενικότητα του σημερινού πολιτισμού, που ξεκινάει από την Ευρώπη και απλώνεται όλο και περισσότερο σ' ολόκληρη την ανθρωπότητα, θα μπορούμε να βρίσκουμε τον εαυτό μας.

Και σ' αυτό μπορούν να μας βοηθήσουν οι παρακάτω σκέψεις: Είναι δυνατό να ξεχωριστεί ο τεχνικός πολιτισμός —τα επιτεύγματα της τεχνικής— από την καλλιτεχνική δημιουργία, από τον καθαρά πνευματικό πολιτισμό και την ιδεολογία; Και δεν νομίζω ότι πιστεύει κανείς ότι για να διαφυλάξουμε την ψυχή μας πρέπει να ξαναγυρίσουμε στο άροτρο του Ησίοδου ή στο νερόμυλο, ούτε ότι είναι δυνατό, για να διαφυλάξουμε ορισμένα βασικά στοιχεία του πολιτισμού μας, να ξαναγυρίσουμε στο σύστημα των αρχαίων πόλεων και των κοινοτήτων της Τουρκοκρατίας, που στο κάτω κάτω της γραφής κι αυτά είναι κοινά μεσαιωνικά σχήματα Ανατολής και Δύσης.

Ο δημιουργός, ιδιαίτερα ο δημιουργός πολιτισμού, είναι ταξιδιώτης που «πολλών ανθρώπων είδεν άστεα και νόον έγνω»* και ο Έλληνας δημιουργός, από την πρώτη του ιστορική εμφάνιση ως τα σήμερα, είναι ο κατ' εξοχήν ταξιδιώτης, είτε γιατί από τον καιρό που ρίζωσε και βλάστησε στη λιτή ελληνική γη αντικρίζει απ' όποιο σημείο και αν βρίσκεται τη θάλασσα, που τον καλεί για το ταξίδι, είτε γιατί οι φυσικές και ιστορικές συνθήκες τον υποχρέωσαν, για να ολοκληρώσει την υλική του ζωή, ν' αναζητήσει τα μέσα έξω από τον ισχνό του τόπο.

Έπειτα, ο ελληνικός χώρος στις γεωγραφικές, οικονομικές, κοινωνικές και πνευματικές του δομές αποτέλεσε πάντα σ' ολόκληρη την ιστορία του έναν οριακό χώρο ανάμεσα σε δύο ξεχωριστούς κόσμους —ανατολικό και δυτικό— που δεν έμειναν ποτέ στεγανά κλειστοί. Και στην επικοινωνία ανάμεσα στους δύο αυτούς κόσμους ο ρόλος του ελληνισμού ήταν πρωταρχικός. Γιατί, όχι μόνο οι Έλληνες, από την αυγή της ιστορίας τους, απλώθηκαν ακτινωτά σ' ολόκληρο το μεσογειακό χώρο και πέραν αυτού με τις αρχαίες αποικίες, τις νεότερες παροικίες και την κατά καιρούς επεκτατική πολιτική των διαφόρων πολιτικών σχηματισμών του ελληνισμού, αλλά και οι διάφοροι λαοί της Δύσης και της Ανατολής κατέκλυσαν κατά καιρούς πρόσκαιρα ή μονιμότερα τον ελληνικό χώρο. Έτσι, ο χώρος αυτός δίκαια μπορεί να χαρακτηρισθεί σταυροδρόμι των λαών.

Μ' άλλα λόγια, ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της ιστορίας μας είναι και παραμένει ο οριακός της χαρακτήρας. Το χαρακτηριστικό αυτό είναι το κύριο και πάντα ζωντανό στοιχείο της ελληνικής παράδοσης. Η παραγνώρισή του από το νοσταλγικό αναζητητή μιας κάποιας ελληνικής ταυτότητας με ακραιφνή, αμιγή ελληνικά στοιχεία αποπροσανατολίζει την ελληνική σκέψη, αρνείται ολόκληρη την ελληνική δημιουργία, από τον Ερωτόκριτο ως το Σεφέρη, και μπορεί να καταλήξει σε τεχνητά, επαρχιακά κατασκευάσματα.

Μου είναι αδύνατον επίσης να καταλάβω την πολεμική εναντίον κάθε δυτικού στοιχείου, ακόμη λιγότερο την αντιπαράθεση ορθοδοξίας - καθολικισμού που μας ξαναφέρνει μερικούς αιώνες πίσω, και τον πόλεμο εναντίον του λεγόμενου ελληνικού διαφωτισμού. Τελικά, η πραγματική προσφορά του ελληνισμού στην ανθρώπινη σκέψη ήταν ο Λόγος, που χωρίς να αποκλείει την άμεση ενορατική σύλληψη του κόσμου, τη ρυθμίζει και την ελέγχει, όπως ρύθμισε και οργάνωσε στην αρχαιότητα, σ' ένα καινούριο οργανικό και πρωτότυπο σύνολο, τα διάσπαρτα στοιχεία της Ανατολής. Και η ελληνική εκλογίκευση βρίσκεται στη βάση ολόκληρου του λεγόμενου δυτικού πολιτισμού. Μ' αυτή την έννοια, οι διαφωτιστές δεν κάνουν τίποτ' άλλο παρά να ακολουθούν την ελληνική παράδοση.

Έχω την εντύπωση ότι γίνεται εδώ ένα είδος μετάθεσης προβλήματος. Η κριτική του μηχανικού τρόπου εισαγωγής θεσμών και εννοιών από το δυτικό κόσμο στην Ελλάδα, χωρίς την προσαρμογή τους στην ελληνική οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα, επεκτείνεται στις ίδιες τις αρχές του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Το πραγματικό πρόβλημα για μας είναι πρόβλημα συγκεκριμένων επιλογών, πρόβλημα ισορροπίας και λειτουργικότητας στη σημερινή ελληνική κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, στοιχείων που δεν μπορούν παρά να προέρχονται από τον οικουμενικό πολιτισμό που τείνει να δημιουργηθεί και προς τον οποίο δεν αντιτίθεται ό,τι γερό έχει η ελληνική παράδοση. Και σ' αυτό το σημείο, εγώ τουλάχιστον δεν μπορώ να δώσω πρόχειρες συνταγές.

Ο κάθε υπεύθυνος στον τομέα του έχει να προτείνει τρόπους σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση και να δοκιμαστεί στην πράξη. Όσο για τους καλλιτέχνες, όσοι είναι πραγματικοί δημιουργοί και όχι μουσειογράφοι ή εξυπναδολόγοι αντιγραφείς παλαιών ή νέων μορφών, θα βρουν τον τρόπο, αυτοί και μόνον αυτοί, να μας πείσουν για την αλήθεια, την καλλιτεχνική αλήθεια και ειλικρίνεια του έργου τους. Τα υπόλοιπα είναι φιλολογία και δυστυχώς, όσον αφορά την τέχνη, η φιλολογία είναι πάντα κακή.

---

παγανιστικός: ειδωλολατρικός.
παρθενογένεση: εδώ αυτοφυής δημιουργία πολιτισμού χωρίς ξένη επιμειξία.
Πολλών ανθρώπων είδεν άστεα και νόον έγνω: ο τρίτος στίχος του προοιμίου της Οδύσσειας που αναφέρεται στον Οδυσσέα (=και πολιτείες πολλές εγνώρισε, πολλών βουλές ανθρώπων).

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ο συγγραφέας λέει στην αρχή ότι ως ιστορικός προσπαθεί «να αντικρίσει την ιστορική αλήθεια κατάματα, χωρίς προκαταλήψεις, χωρίς εκ των προτέρων σχήματα». Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί να πείσει τον αναγνώστη γι' αυτό; Να σχολιάσετε τη βασιμότητα του επιχειρήματος.
2. Διαφαίνεται από τον πρόλογο η προβληματική τοποθέτηση του θέματος;
3. Στη διερεύνηση του θέματος ο συγγραφέας θέτει τρία βασικά ερωτήματα στα οποία απαντά αποσαφηνίζοντας τις θέσεις του: α) ποια είναι τα ερωτήματα αυτά; β) Ποιες απαντήσεις δίνει; γ) Πώς τις τεκμηριώνει;
4. Ο συγγραφέας δέχεται ότι το κύριο και ζωντανό στοιχείο της ελληνικής παράδοσης είναι ο οριακός της χαρακτήρας: Τι περιεχόμενο δίνει στον όρο αυτό και ποιες είναι οι επιπτώσεις του στη διαμόρφωση της ελληνικής παράδοσης;
5. Τι υποστηρίζει ο συγγραφέας σχετικά με την επίδραση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού στο δυτικό πολιτισμό και πού αποδίδει την πολεμική, που ασκείται από ορισμένες πλευρές εναντίον κάθε δυτικού στοιχείου;

ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Να εκθέσετε σε δικό σας συνοπτικό κείμενο τις κυριότερες απόψεις που υποστηρίζει ο συγγραφέας σχετικά με το θέμα, χρησιμοποιώντας απαραίτητα τους όρους Παράδοση (ενιαία - αντιφατική), πολιτιστική ταυτότητα, συνεκτικά στοιχεία συνέχειας, αυτόνομοι εθνικοί πολιτισμοί -οικουμενικός πολιτισμός, οριακός χαρακτήρας- σταυροδρόμι λαών, μετάθεση του προβλήματος - μηχανικός τρόπος εισαγωγής θεσμών και εννοιών.

Γραπτή εργασία (μετά την ολοκλήρωση της διδασκαλίας και των δύο δοκιμίων).

Να επισημάνετε ανάμεσα στα δύο δοκίμια τις ομοιότητες και τις διαφορές τους, παραλληλίζοντας τα αντίστοιχα χωρία, ως προς τα ακόλουθα σημεία:
α) τον οριακό χαρακτήρα της ελληνικής παράδοσης,
β) το ρόλο των παραδοσιακών και ανανεωτικών στοιχείων,
γ) την ύπαρξη ή όχι ενιαίας ελληνικής παράδοσης.

Αναφορά Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Β΄ Γενικού Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή

 

ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ

Εισαγωγή
Γ. Βιζυηνός: Ποίος ήτον ο φονεύς του αδελφού μου (Άπαντα, Βίβλος)
Μοσκώβ - Σελήμ (Διηγήματα, εκδ. Ερμής)
Βιογραφικό σημείωμα
Αλεξ. Παπαδιαμάντης: Η φόνισσα
Ο Αλιβάνιστος
Το μοιρολόγι της φώκιας
Πατέρα στο σπίτι (Άπαντα, Βαλέτας)
Βιογραφικό σημείωμα
I. Κονδυλάκης: Ο Πατούχας
Βιογραφικό σημείωμα
Ανδρ. Καρκαβίτσας: Τα τυφλοπόντικα
Ναυάγια (Άπαντα)
Βιογραφικό σημείωμα
Γρ. Ξενόπουλος: Στέλλα Βιολάντη (Άπαντα, εκδ. Μπίρης)
Το μυστικό της κοντέσσας Βαλέραινας (εκδ. Εστίας)
Βιογραφικό σημείωμα
Κ. Χατζόπουλος: Το σπίτι του δασκάλου (εκδ. Εστίας)
Βιογραφικό σημείωμα
Μιχ. Μητσάκης: Η αρκούδα
Βιογραφικό σημείωμα
Κ. Θεοτόκης: Η Τιμή και το Χρήμα
Κατάδικος (εκδ. Εστίας)
Βιογραφικό σημείωμα
Ν. Καζαντζάκης: Αλέξης Ζορμπάς (εκδ. Δίφρος)
Βιογραφικό σημείωμα
Δ. Βουτυράς: Παραρλάμα (Άπαντα, εκδ. Δίφρος)
Βιογραφικό σημείωμα

ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Πρώτη 10ετία του μεσοπολέμου (1922-1930)

Εισαγωγή
Απόστ. Μελαχρινός: Πάλι βρέχει (Βασ. Βιβλιοθήκη, 14)
Βιογραφικό σημείωμα
Ρώμ. Φιλύρας: Madona mia (Βασ. Βιβλιοθήκη, 14)
Βιογραφικό σημείωμα
Ναπ. Λαπαθιώτης: Νυχτερινό (Ανθ. Ηρ. Αποστολίδη)
Βιογραφικό σημείωμα
Κ.Γ. Καρυωτάκης: [Είμαστε κάτι...]
Στο άγαλμα της ελευθερίας που φωτίζει τον κόσμο
Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων
Κάθαρσις (εκδ. Ερμής)
Βιογραφικό σημείωμα
Τέλλος Άγρας: Αμάξι στη βροχή (Βασ. Βιβλιοθήκη, 14)
Βιογραφικό σημείωμα
Μήτσος Παπανικολάου: Εσωτερικό
Βιογραφικό σημείωμα
Μαρία Πολυδούρη: Κοντά σου (Βασ. Βιβλιοθήκη, 14)
Βιογραφικό σημείωμα

ΝΕΟΤΕΡΗ ΠΟΙΗΣΗ

Εισαγωγή
Τ.Κ. Παπατσώνης: Περιηγητές στη λειτουργία, Εκλογή Α'
Συνάντημα, Εκλογή Α' (εκδ. Ίκαρος)
Βιογραφικό σημείωμα
Γιώργος Σεφέρης: Πάνω σ' έναν ξένο στίχο (Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος)
Ελένη (Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος)
«Επί Ασπαλάθων...» (Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος)
Ο βασιλιάς της Ασίνης
Τελευταίος Σταθμός (Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος)
Βιογραφικό σημείωμα
Ανδρ. Εμπειρίκος: [Τρία αποσπάσματα]
Ηχώ (Ποιήματα, εκδ. Γαλαξίας)
Βιογραφικό σημείωμα
Ζωή Καρέλη: Του καλοκαιριού (Πρώτη μεταπολεμική γενιά, εκδ. Ίκαρος)
Βιογραφικό σημείωμα
Γ.Φ. Βαφόπουλος: Η ελεγεία των αδελφών (Ποιήματα, εκδ. Εστίας)
Βιογραφικό σημείωμα
Γ. Σαραντάρης: Δεν είμαστε ποιητές σημαίνει... (Νεωτερικοί ποιητές του μεσοπολέμου, εκδ. Σοκόλης)
Βιογραφικό σημείωμα
Γ. Ρίτσος: Ρωμιοσύνη
Ο τόπος μας
Ανυπόταχτη πολιτεία
Αυτόπτης μάρτυρας
Βιογραφικό σημείωμα
Ν.Καββαδίας: Πούσι
Βιογραφικό σημείωμα
Ν. Εγγονόπουλος: Νέα περί του θανάτου (Ποιήματα, εκδ. Κέδρος)
Βιογραφικό σημείωμα
Μελισσάνθη: Στη νύχτα που έρχεται (Ποιήματα Β', εκδ. των Φίλων)
Βιογραφικό σημείωμα
Οδ. Ελύτης: Η τρελή ροδιά (Προσανατολισμοί, εκδ. Γαλαξίας)
[Στα χτήματα βαδίσαμε όλη μέρα...] (εκδ. Γλάρος)
Η Μαρίνα των βράχων (Προσανατολισμοί, εκδ. Ίκαρος)
Το Άξιον Εστί (εκδ. Κέδρος)
Ο Ύπνος των Γενναίων
Βιογραφικό σημείωμα
Νικηφ. Βρεττάκος: Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές
Δυο μητέρες νομίζουν πως είναι μόνες στον κόσμο (Εκλογή, εκδ. Θεμέλιο)
Ο Κορυδαλλός του πρωινού (Το βιβλίο της Μαργαρίτας)
Ειρήνη (Οδοιπορία)
Βιογραφικό σημείωμα

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Η πεζογραφία του Μεσοπολέμου

Εισαγωγή
Στρ. Μυριβήλης: Η ζωή εν τάφω (εκδ. Φίλων του Βιβλίου)
Η μυστική παπαρούνα
Ζάβαλη μάικω
Τοπίο (Το πράσινο βιβλίο, εκδ. Εστίας)
Βιογραφικό σημείωμα
Κοσμάς Πολίτης: Στου Χατζηφράγκου (εκδ. Καραβίας)
Βιογραφικό σημείωμα
Γ. Σκαρίμπας: Οι τρεις άδειες καρέκλες Επιθεώρηση Τέχνης, τ.χ. 130-132
Βιογραφικό σημείωμα
Θράσος Καστανάκης: Εύρηκα
Βιογραφικό σημείωμα
Ηλίας Βενέζης: Το νούμερο 31328 (εκδ. Εστίας)
Βιογραφικό σημείωμα
Στ. Ξεφλούδας: Άνθρωποι του μύθου (εκδ. Σαλίβερου)
Βιογραφικό σημείωμα
Γ. Μπεράτης: Το πλατύ ποτάμι (εκδ. Ερμής)
Βιογραφικό σημείωμα
Γ. Θεοτοκάς: Αργώ (Θέλω γράμματα)
Αργώ (Οι δυο φίλοι...) (εκδ. Εστίας)
Το τίμημα της λευτεριάς
Βιογραφικό σημείωμα
Μέλπω Αξιώτη: Δύσκολες νύχτες (εκδ. Κέδρος)
Βιογραφικό σημείωμα
Αγγ. Τερζάκης: Απρίλης (εκδ. Εστίας)
Ταξίδι με τον Έσπερο (εκδ. Εστίας)
Βιογραφικό σημείωμα
Μ. Καραγάτσης: Γιούγκερμαν (εκδ. Εστίας)
Το μπουρίνι (Το μεγάλο Συναξάρι, εκδ. Εστίας).
Τα χταποδάκια (Καινούρια εποχή
Βιογραφικό σημείωμα
Ν. Γ. Πεντζίκης: Αρχείο (Εκδόσεις των Φίλων)
Βιογραφικό σημείωμα
Παντ. Πρεβελάκης: Η κεφαλή της Μέδουσας (Εκδόσεις των Φίλων)
Βιογραφικό σημείωμα

ΔΟΚΙΜΙΟ

Εισαγωγή
Κ. Θ. Δημαράς: Αδαμάντιος Κοραής (εκδ. Εστίας)
Μ. Αυγέρης: Ο Κάλβος και η εποχή του (Δοκίμια)
Βιογραφικό σημείωμα
I. Θ. Κακριδής: Μια ελληνική καρδιά (Μακρυγιάννης) (εκδ. Παν/μιου Θεσσαλονίκης)
Κλέων Παράσχος: Τι είναι η ποίηση
Βιογραφικό σημείωμα
Γιώργος Σεφέρης: Ερωτόκριτος (Δοκιμές Α')
Ευάγ. Παπανούτσος: Το σχετικό και το απόλυτο (Πρακτική Φιλοσοφία, εκδ. Δωδώνη)
Βιογραφικό σημείωμα
Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος: Ένα άλλο π.Χ. ή μ.Χ. Περ. Ευθύνη, Αυγ. 1961
Βιογραφικό σημείωμα
Γ. Θεοτοκάς: Παράδοση και Ελληνικότητα
Νίκος Σβορώνος: Παράδοση και ελληνική ταυτότητα (Ανάλεκτα, εκδ. Εστίας)
Χρ. Καρούζος: Η κλασική πλαστική (Αρχαϊκή Τέχνη)

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Άλφρ. Τένισον: Οδυσσέας
Βιογραφικό σημείωμα
Κάρολος Μποντλέρ: Ανάταση
Βιογραφικό σημείωμα
Σταντάλ: Το κόκκινο και το μαύρο
Βιογραφικό σημείωμα
Γκαίτε: Φάουστ
Βιογραφικό σημείωμα
Φ. Ντοστογιέφσκι: Οι αδελφοί Καραμάζοφ (εκδ. Γκοβόστης)
Βιογραφικό σημείωμα
Λέων Τολστόι: Πόλεμος και Ειρήνη (εκδ. Γκοβόστης)
Βιογραφικό σημείωμα

Αναφορά Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Α΄ Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή

 

ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΑΠΟ ΤΟ 1880 ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ αρχίζουν να διαφοροποιούνται και η ποίηση και η πεζογραφία στρέφονται προς άλλες κατευθύνσεις και χρησιμοποιούν νέα εκφραστικά μέσα. Ο καινούργιος αυτός προσανατολισμός δεν είναι τυχαίος. Θα πρέπει να συσχετιστεί με την εσωτερική αναδιάρθρωση του κράτους που παρατηρείται από το 1881 και ύστερα, οπότε η κυβέρνηση, αυτοδύναμη πια, πέρασε στα χέρια του Χαρίλαου Τρικούπη. Κατά την περίοδο αυτή παρατηρείται συντονισμένη ανορθωτική προσπάθεια με στόχο την εκβιομηχάνιση της χώρας, την ενίσχυση της οικονομίας και την εξυγίανση της δημόσιας ζωής, καθώς επίσης και τη δημιουργία αναπτυξιακών έργων κοινής ωφέλειας, όπως η διάνοιξη του ισθμού της Κορίνθου, η επέκταση του σιδηροδρομικού και οδικού δικτύου, η κατασκευή λιμενικών και εγγειοβελτιωτικών έργων κ.ά. Όλα αντά είχαν ως αποτέλεσμα την ανάπτνξη του εμπορίου και της ναυτιλίας, καθώς επίσης και τη μετατόπιση του πληθυσμού της υπαίθρου προς το αστικό κέντρο με την ανάλογη δημογραφική τους επέκταση. Τη μεγαλύτερη όμως πληθυσμιακή ανάπτυξη σημείωσε η Αθήνα, που από 45.000 κατοίκους το 1870, ξεπέρασε τις 180.000 το 1896.

 

Η μετασχηματιστική αυτή τάση της ελληνικής κοινωνίας υπαγόρευσε τη δημιουργία εργοστασίων στο μεγάλο κέντρο και την ίδρυση σχολείων εξάλλου η έκδοση ολοένα και περισσότερων περιοδικών και εφημερίδων στην περίοδο αυτή αποδεικνύει πως το έντυπο έχει περάσει πια στη ζωή των κατοίκων των μεγαλουπόλεων.

Με τις εσωτερικές αυτές ανακατατάξεις θα πρέπει να συσχετιστούν και τα γεγονότα πον συνέβησαν στον εθνικό τομέα. Με τη συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως (1881) παραχωρούνταν στην Ελλάδα η Θεσσαλία και η Αρτα, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα και την ανάλογη αύξηση τον πληθυσμού και της καλλιεργήσιμης γης.

Με την εσωτερική αναδιάρθρωση συμβαδίζει επίσης και η δημιουργική προσπάθεια για μια πιο συγχρονισμένη πνευματική ζωή. Τη μια πλευρά καλύπτει η στροφή προς τη μελέτη τον λαϊκού πολιτισμού και η ανάπτυξη της Λαογραφίας (Νικόλαος Πολίτης) και την άλλη ο αγώνας για την επικράτηση της δημοτικής γλώσσας, κυρίως μετά το 1888, οπότε εκδόθηκε το Ταξίδι μου του Ψυχάρη.

Και τα δύο αυτά κινήματα της δεκαετίας τον '80 θα αποτελέσουν τα κυριότερα χαρακτηριστικά στοιχεία της ποίησης και ιδίως της πεζογραφίας που αυτή την εποχή σημειώνει αλματώδη ανάπτυξη.

Η ΠΟΙΗΣΗ

Ήδη στα χρόνια της παρακμής του ρομαντισμού (1870-1880) οι όροι για μια αναζωογόνηση και αλλαγή σε όλους τους τομείς της πνευματικής ζωής και ειδικότερα της ποίησης ήταν ευνοϊκοί. Σημάδια αυτής της αλλαγής παρατηρούνται ήδη στα ποιήματα του Γεωργίου Βιζυηνού, του Αριστομένη Προβελέγγιου και κυρίως του Ιωάννη Παπαδιαμαντόπουλου (Jean Moreas), που με τη συλλογή του Τρυγόνες και Έχιδναι (1878) «αποχαιρετούσε κάτι που έσβηνε». Ουσιαστικότερη όμως βοήθεια πρόσφερε στην αλλαγή η έκδοση του φιλολογικού-σατιρικού περιοδικού Ραμπαγάς, από τους Κωνσταντινουπολίτες δημοσιογράφους Κλεάνθη Τριαντάφυλλο και Βλάση Γαβριηλίδη. Σ' αυτό έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση ο Γεώργιος Δροσίνης, ο Κωστής Παλαμάς, ο Γεώργιος Σουρής, ο Ιω. Πολέμης, που απορρίπτοντας τα ως τότε καθιερωμένα ποιητικά θέματα μάχονταν το ρομαντισμό και το εκφραστικό του όργανο, την καθαρεύουσα.

Στην πολεμική τους αυτή είχαν οδηγό τα νέα ποιητικά ρεύματα της Δυτικής Ευρώπης και κυρίως τους Γάλλους Παρνασσικούς, που έδωσαν και την ονομασία σε ολόκληρο το λογοτεχνικό κίνημα (Παρνασσισμός).

Ο παρνασσισμός αντιδρώντας στη θεματική του ξεπεσμένου ρομαντισμού αλλά και στο ατημέλητο ύφος και στους υπερβολικούς αισθηματισμούς του, αναζήτησε την έμπνευσή του στην κλασική παράδοση, κυρίως στον αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό. Πρόβαλε ως έμβλημά του την απάθεια και ως ιδανικό την άψογη μορφική εμφάνιση των ποιημάτων. Οι παρνασσιστές αγαπούν τον ηχηρό και ρωμαλέο στίχο, επιμένουν στην πλαστική του επεξεργασία και την πλούσια ομοιοκαταληξία και αποδίδουν πολύ μεγάλη σημασία στην ανεύρεση και τη χρήση της μοναδικής λέξης, αλλά και στις πολύ έντονες εκρηκτικές εικόνες και φράσεις, οργανωμένες όμως σε αυστηρή ισορροπία. Επιδιώκουν επίσης τον ηχητικό πλούτο και γενικότερα την εκμετάλλευση ως την ακρότητα των ρυθμικών και πλαστικών στοιχείων του στίχου. Η επίμονη όμως προσπάθεια για μορφική τελειότητα του στίχου οδήγησε τελικά σε επίδειξη ικανότητας στο χειρισμό των ποιητικών κανόνων και μόνο, με αποτέλεσμα να λείπει από τα ποιήματά τους η ζωή και η ανθρώπινη τρυφερότητα.

Οι Έλληνες όμως παρνασσικοί, όσο και αν ακολουθούσαν τους Γάλλους συναδέλφους τους, δεν έφτασαν ποτέ στην τέλεια απάθεια· διατήρησαν αρκετή αισθηματολογία, όχι τόσο με τη ρομαντική έννοια, όσο με την έννοια κάποιας υποκειμενικής στάσης απέναντι στα θέματά τους. Κοντά στην επιμέλεια του στίχου εισάγουν στα ποιήματά τους την καθημερινότητα, την απλότητα στην έκφραση και τη θέρμη της κοινής ομιλίας.

Η ανανεωτική τους προσπάθεια θα συνεχιστεί και κατά την επόμενη δεκαετία (1900-1910). Μετά τον Παλαμά, δύο ποιητικές φυσιογνωμίες, διαμετρικά αντίθετες, δεσπόζουν: ο Άγγελος Σικελιανός (1884-1951) και ο Κ.Π. Καβάφης (1863-1933). Ο Σικελιανός, με το ρωμαλέο και βαρύτατα λυρικό τόνο της ποίησής του, θα συνεχίσει και θα ολοκληρώσει τις προσπάθειες των ποιητών της προηγούμενης εικοσαετίας. Από την πρώτη του συλλογή Αλαφροΐσκιωτος (1909) θα διατηρήσει το νεανικό του σφρίγος ως το τέλος της ζωής του συνδυάζοντας, όπως έχει παρατηρηθεί, την έξαρση με την έκσταση, την οραματική δύναμη με το στοχασμό και την έμπνευση με την τεχνική. Άλλοι επίσης ποιητές που συμβάλλουν, ο καθένας με τον τρόπο του, στην ανανέωση της ποίησης είναι οι Απόστολος Μελαχρινός (1880-1952), Κώστας Βάρναλης (1884-1974), Μάρκος Αυγέρης (1884-1973), Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957). Σ' αυτούς πρέπει να προστεθούν οι Ρώμος Φιλύρας (1888-1942), Ναπολέων Λαπαθιώτης (1888-1943) και Κώστας Ουρανής (1890-1953) που εμφανίστηκαν κατά τη δεύτερη κυρίως δεκαετία (1910-1920), αλλά στην πραγματικότητα αποτελούν τους προπομπούς των νεορομαντικών ποιητών της επόμενης δεκαετίας (1920-1930). Παράλληλα βέβαια, κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας (1900-1920) εμφανίζονται και ποιητές, που η ποίησή τους αποτελεί συνέχεια της παραδοσιακής (Σωτήρης Σκίπης, Στέφανος Δάφνης, Αιμιλία Δάφνη, Ρήγας Γκόλφης, Νίκος Καρβούνης, Μυρτιώτισσα, Α. Κυριαζής, Γ. Αθάνας, Β. Ρώτας κ.ά.).

Σε ολόκληρη την περίοδο που εξετάζουμε στην ποίηση κυριαρχεί η μορφή του Κωστή Παλαμά. Για μια ολόκληρη σχεδόν τεσσαρακονταετία (1880-1920), η φυσιογνωμία του Παλαμά δεσπόζει. Διαθέτοντας μια σπάνια κριτική ικανότητα και ευρυμάθεια, αποτελεί τον πιο αντιπροσωπευτικό εκπρόσωπο της γενιάς του και έναν από τους κορυφαίους της ελληνικής ποίησης. Βέβαια, με την πάροδο του χρόνου, η ποίησή του αμφισβητήθηκε και δεν διατήρησε την αρχική της αίγλη. Παρόλα αυτά, η συμβολή του στην ανανέωση της ποίησης και, γενικότερα, την αναγέννηση της πνευματικής μας ζωής είναι αναντίρρητη. Στον αντίποδα όχι μόνο της παλαμικής αλλά και ολόκληρης της ελληνικής ποίησης αυτής της περιόδου βρίσκεται η ποίηση του Καβάφη. Εγκατεστημένος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, εγκαινιάζει ένα καινούριο δρόμο στην ποίηση, απορρίπτοντας τα καθιερωμένα σχήματα στην επιλογή των θεμάτων και στα εκφραστικά μέσα. Από την άποψη αυτή, το έργο του διακρίνεται για την ιδιοτυπία του και τα εξόχως πρωτοποριακά χαρακτηριστικά του, που ενίσχυσαν τις εκφραστικές αναζητήσεις των ποιητών, που από τη γενιά τον '20 και έπειτα οραματίζονταν την ανανέωση της ποίησης.

Ο ΔΗΜΟΤΙΚΙΣΜΟΣ  

Όπως είδαμε και πιο πάνω, ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά της λεγόμενης «γενιάς του '80» είναι και η υιοθέτηση της δημοτικής γλώσσας που από το 1888 κι ύστερα άρχισε να χρησιμοποιείται όλο και πιο συχνά και στην πεζογραφία. Ουσιαστική ώθηση στην τάση της αυτή έδωσε ο Ψυχάρης με Το ταξίδι μου, στην προσπάθειά του να δοκιμαστεί έμπρακτα η δημοτική και στη συγγραφή πεζών έργων, αφού πια είχε καθιερωθεί ως γλώσσα του ποιητικού λόγου. Το κήρυγμα του Ψυχάρη βρήκε απήχηση στην εποχή του και οι περισσότεροι πεζογράφοι έσπευσαν να ανταποκριθούν στο αίτημά του -που ήταν και γενικότερο διάχυτο αίτημα-, όπως ο Παλαμάς, ο Καρκαβίτσας, ο Πάλλης, ο Εφταλιώτης, ο Ξενόπουλος, ο Βλαχογιάννης, ο Κ. Θεοτόκης, ο Κ. Χατζόπουλος κ.ά.

Με τον καιρό άρχισαν να κυκλοφορούν και περιοδικά που υποστήριξαν το κίνημα του δημοτικισμού, όπως Η Τέχνη (1898-1899), Ο Διόνυσος (1901-1902), Ο Νουμάς (1903 κ.έξ.) κ.ά. Ο Νουμάς μάλιστα έγινε το μαχητικό όργανο των δημοτικιστών για αρκετά χρόνια.

Αλλά η δημοτική δεν παρέμεινε μόνο ως γλώσσα της ποίησης και της πεζογραφίας· από τις αρχές του αιώνα μας άρχισε να χρησιμοποιείται και σε άλλα είδη του γραπτού λόγου, για να εκφραστούν απόψεις πιο πυκνές και πιο σύνθετες. Χρησιμοποιήθηκε σε μια σειρά έργα που αντιπροσωπεύουν τον εκπαιδευτικό δημοτικισμό με στόχο την αναγέννηση της νεοελληνικής παιδείας (Φ. Φωτιάδης, Το γλωσσικόν ζήτημα κι η εκπαιδευτική μας αναγέννησις (1902), Στ. Ραμάς [=Μάρκος Τσιριμώκος], Τα παλιά και τα καινούργια (1905), Αλ. Δελμούζος, Από το κρυφό σχολειό (1911)), ή σε έργα με κοινωνικό περιεχόμενο, όπου γίνεται συσχετισμός του δημοτικισμού με το νεοελληνικό πολιτισμό και τη σύγχρονη πνευματική ζωή [Γ. Σκληρός, Το κοινωνικόν μας ζήτημα (1907), Ελισαίος Πανίδης, Γλώσσα και Ζωή (1908), Ίων Δραγούμης, Ελληνικός πολιτισμός (1913), Μ. Τριανταφυλλίδης, Απολογία της δημοτικής (1914), Δημ. Γληνός, Δημιουργικός ιστορισμός (1920) κ.ά.].

Αναφορά Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Α΄ Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή

 

ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ Η ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ (1830-1880)

Όταν στα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα η ποίηση φτάνει σε θαυμάσια επιτεύγματα με το Σολωμό, στην ηπειρωτική Ελλάδα το πρώτο νεοελληνικό κράτος αγωνίζεται να συγκροτηθεί διοικητικά, οικονομικά και πνευματικά. Στην πρώτη του πρωτεύουσα, το Ναύπλιο, και από το 1833 στην Αθήνα, δημιουργείται μια έντονη λογοτεχνική κίνηση, στην οποία παίζουν το σημαντικότερο ρόλο οι Έλληνες λόγιοι που κατέβηκαν στην Ελλάδα από την Κων/λη και τις παραδουνάβιες Ηγεμονίες, γνωστοί ως Φαναριώτες. Αυτοί αποτέλεσαν τον πυρήνα της Αθηναϊκής Σχολής, που είναι η πρώτη λογοτεχνική σχολή του απελευθερωμένου Ελληνισμού και καλύπτει την πρώτη πεντηκονταετία, από το 1830 ως το 1880.

Οι Φαναριώτες είχαν γαλλική παιδεία και εισάγουν στην ελληνική λογοτεχνία τη λόγια γλώσσα (καθαρεύουσα) και το ρομαντισμό, που αυτή την εποχή επικρατεί στη Γαλλία (Λαμαρτίνος, Ουγκό, Βινύ, Μυσέ κ.ά.), αλλά και γενικότερα στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Ο ρομαντισμός ήταν ένα ευρύτερο πνευματικό φαινόμενο που κυριάρχησε στην Ευρώπη το 19ο αι. Χαρακτηρίζεται κυρίως από τη στροφή προς την αδέσμευτη φαντασία και το συναίσθημα, καθώς και από την επιστροφή στη φύση και στο παρελθόν. Στο χώρο της λογοτεχνίας ο ρομαντισμός χαρακτηρίζεται επίσης από την ελευθερία στη μορφή, σε αντίθεση προς τον κλασικισμό, που διέπεται από αυστηρούς μορφολογικούς κανόνες και ισορροπία λόγου και αισθήματος.

Στην Ελλάδα ο ρομαντισμός βρήκε πρόσφορο έδαφος, καθώς η μίζερη πραγματικότητα του μικρού κρατιδίου (μόλις έφθανε ως την Όθρη) με τα οξύτατα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα, ευνοούσε τη φυγή στους χώρους της φαντασίας ή δημιουργούσε καταθλιπτικές ψυχικές καταστάσεις.

Ο ελληνικός ρομαντισμός της Αθηναϊκής Σχολής διαμορφώνει τα εξής χαρακτηριστικά:

• α) στροφή προς το ένδοξο παρελθόν (το αρχαίο και το πρόσφατο),
• β) χρήση της καθαρεύουσας,
• γ) μελαγχολική διάθεση που φτάνει ως την απαισιοδοξία και την έμμονη ιδέα του θανάτου,
• δ) χαλαρή έκφραση που μερικές φορές φτάνει ως την προχειρολογία,
• ε) ύφος πομπώδες.

Ο ρομαντισμός εισβάλλει στην Αθηναϊκή Σχολή με τον Οδοιπόρο (1831), ένα πολύστιχο δραματικό ποίημα του Παναγιώτη Σούτσου (1806-1868) που, παρά τις απιθανότητες και τις υπερβολές του, μερικές φορές παρουσιάζει κάποιες ποιητικές αρετές. Η γλώσσα του ακόμη βρίσκεται κοντά στην ομιλούμενη. Στα κατοπινά του έργα ο Παναγ. Σούτσος εξαρχαΐζει όλο και πιο πολύ τη γλώσσα του, ενώ η ποίησή του γίνεται ακόμα πιο ψυχρή. Παράλληλα εμφανίζεται και ο αδελφός του Αλέξανδρος Σούτσος (Ο περιπλανώμενος, Τουρκομάχος Ελλάς)· η ποίησή του συχνά αναφέρεται στην πολιτική επικαιρότητα και παίρνει σατιρικό ή πατριωτικό χαρακτήρα. Οι Σούτσοι ήταν Φαναριώτες. Φαναριώτης και συγγενής τους ήταν και ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, αξιόλογη προσωπικότητα με ποικίλη δράση, πολιτική, επιστημονική και λογοτεχνική. Ξεκινάει κι αυτός από το ρομαντισμό και τη δημοτική (Δήμος και Ελένη), αλλά στρέφεται προς την αρχαΐζουσα και το νεοκλασικισμό και γράφει ποιήματα που διακρίνονται για την κομψότητα του ύφους. Το πιο χαρακτηριστικό του ποίημα είναι ο Διονύσου πλους:

Η έκτασις του αχανούς Αιγαίου εκοιμάτο κι έβλεπες δύο ουρανούς, ο εις ην άνω κυανούς,  γλαυκός ο άλλος κάτω.	Αι διαλείπουσαι πνοαί του έαρος εφύσων αμφίβολοι και αραιαί· μακράν δ' εφαίνοντ' ως σκιαί αι κορυφαί των νήσων...
...Εις δε την πρώραν απαλώς εις δέρματα πανθήρων νέος κατέκειτο καλός, εις τον βραχίον' αμελώς το σώμα υπεγείρων...

Σύγχρονος με τους παραπάνω είναι ο Γεώργιος Ζαλοκώστας (1805-1858) που γράφει άλλοτε στην καθαρεύουσα και άλλοτε στη δημοτική, όπου κατορθώνει να δώσει μερικά χαριτωμένα και μελωδικά ποιήματα:

Ξυπνώ και μου είπαν έφυγεν η κόρη που αγαπούσα,
και κατεβαίνω στο γιαλό
τη θάλασσα παρακαλώ
την πικροκυματούσα...
                             (Η αναχώρησίς της)

ή

Χαρά της πρώτης μου ζωής, φεγγάρι αγαπημένο
συ δεν πονείς, εγώ πονώ·
γιατί ψηλά στον ουρανό
κρεμιέσαι λυπημένο;
                             (Εις το φεγγάρι)

Νεότεροι είναι οι ποιητές Θεόδωρος Ορφανίδης (1817-1886), Ιωάννης Καρασούτσας (1824-1879) και Δημοσθένης Βαλαβάνης (1829-1854). Οι δυο τελευταίοι είναι αξιολογότεροι. Ο πρόωρα χαμένος Δημοσθ. Βαλαβάνης μάλιστα, παρά τον πένθιμο χαρακτήρα που έχουν τα ποιήματά του (όπως και του Καρασούτσα), παρουσιάζεται συγκρατημένος σε σύγκριση με τις υπερβολές των άλλων ρομαντικών:

Εις σύρτιν όπου στρώνεται ανύποπτος γαλήνη
το εύθρυπτον ακάτιον του βίου μου προσπλέει,
χειρ άγνωστος την τρόπιδα προς ταύτην διευθύνει
και πεπραγμένη θύελλα ως ζέφυρός μου πνέει...
                                                                                   (Εκείνη)

Ο ρομαντισμός φτάνει στις ακραίες υπερβολές του με τον Δημήτριο Παπαρρηγόπουλο (1843-1873) και τον Σπυρίδωνα Βασιλειάδη (1844-1874). Τα θέματα του πένθους και του θανάτου κυριαρχούν στην ποίησή τους:

Μόνος, καθώς αυτό το φως εις το νεκροταφείον,
φωτίζον πόθων μνήματα και πτώματα ονείρων,
αγνώστου πόνου έρμαιον διέρχομαι τον βίον
τα ράκη σύρων της ζωής, το παρελθόν μου σύρων.
                                   (ΔΗΜ. ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ, Ο φανός του
                                                 κοιμητηρίου Αθηνών)

ή

Όταν προβάλλ' εις το βουνόν η συμπαθής Σελήνη
και, ως λυχνία εις ειρκτήν, παρήγορον φως χύνη
ποθώ λαμπρά ερείπια και σκιαυγείς έρημους
μονήρης να αφήνωμαι εις ρεμβασμούς πένθιμους.
Τι είμαι δεν γνωρίζω
και ως εις σκότη άλυτα σκιά κι εγώ γυρίζω.
                                    (ΣΠ. ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ, Εικόνες)

Τελευταίος εκπρόσωπος του ρομαντισμού, που έχει πια παρακμάσει και δεν μπορεί να δώσει τίποτε αξιόλογο, είναι ο Αχιλλέας Παράσχος (1838-1895). Παρά τη φήμη που κέρδισε για ένα διάστημα, η ποίησή του, που χαρακτηρίζεται από προχειρότητα, στόμφο και έλλειψη πειθούς, γίνεται στόχος σάτιρας και παρωδίας από τους νέους ποιητές που εμφανίζονται γύρω στο 1880 και ανανεώνουν τη λογοτεχνία δημιουργώντας τη Νέα Αθηναϊκή Σχολή.

Ενώ η ποίηση κινήθηκε αυστηρά μέσα στο κλίμα του ρομαντισμού και παρουσίασε πλήθος από έργα, δε βλέπουμε να συμβαίνει το ίδιο και με την πεζογραφία. Αν εξαιρέσουμε τα ιστορικά μυθιστορήματα, που το περιεχόμενο τους ταίριαζε στο ρομαντικό κλίμα (Αυθέντης του Μορέως 1850, του Α.Ρ. Ραγκαβή· Ηρωΐδα της Ελληνικής Επαναστάσεως, 1852, του Στέφανου Ξένου· Κατσαντώνης, 1860, Τελευταία ημέρα του Αλή Πασά, 1862, του Κωνσταντίνου Ράμφου), τα έργα που ξεχωρίζουν από την άλλη πεζογραφική παραγωγή της εποχής δεν παρουσιάζουν ρομαντικά γνωρίσματα. Έτσι το νεανικό έργο του Εμμανουήλ Ροΐδη Πάπισσα Ιωάννα (1866), παρά το ιστορικό του πλαίσιο, κινείται μέσα στο πνεύμα του ορθολογισμού και της ειρωνείας, ενώ ο Θάνος Βλέκας (1855) του Παύλου Καλλιγά, που αντλεί το θέμα του όχι από το παρελθόν αλλά από την πραγματικότητα της εποχής του συγγραφέα, απορρίπτει κάθε ρομαντικό στολίδι και δίνει εικόνες ρεαλιστικές που εκφράζονται με ειρωνεία και σαρκασμό. Όμως και τα έργα αυτά είναι γραμμένα σε γλώσσα αρχαΐζουσα.

Μακριά από το κλίμα του ρομαντισμού κινείται και η θεατρική παραγωγή της εποχής, που είναι πολύ ισχνή. Το πιο πετυχημένο θεατρικό έργο είναι η κωμωδία Βαβυλωνία (1836) του Δημήτριου Βυζάντιου, που μαζί με το Χάση του Γουζέλη και το Βασιλικότου Μάτεση αποτελούν ίσως τα μόνα γνήσια έργα της παλιότερης αυτής περιόδου. Αλλα έργα μεταγενέστερα, γραμμένα στην καθαρεύουσα, είναι η Μαρία Δοξαπατρή (1857), οι Κυψελίδαι (1860), η Μερόπη (1865) και η Φαύστα (1893) του Δημ. Βερναρδάκη.